امام علی علیه السلام
و لكِنَّ اللّهَ يَختَبِرُ عِبادَهُ بِأنواعِ الشَّدائدِ، ويَتَعَبَّدُهُم بِأنواعِ المَجاهِدِ، ويَبتَليهِم بِضُروبِ المَكارِهِ؛ إخراجا لِلتَّكَبُّرِ مِن قُلوبِهِم، وإسكانا لِلتَّذَلُّلِ في نُفوسِهِم، ولِيَجعَلَ ذلكَ أبوابا فُتُحا إلى فَضلِهِ، وأسبابا ذُلُلاً لِعَفوِهِ.
ليكن خداوند بندگان خود را به انواع سختيها مىآزمايد و با كوششهاى گوناگون به بندگيشان مىكشد و به اقسام ناخوشايندها و ناملايمات مبتلايشان مىكند تا كبر را از دلهايشان بيرون بَرد و فروتنى را در جانهايشان جاى دهد و آن را درهايى گشوده به سوى فضل خود و وسايل آسانى براى بخشش قرار دهد.
نهج البلاغة : الخطبة 192.
خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلينَ؛[سوره اعراف، آيه ۱۹۹]
۱ پيامبر صلي الله عليه و آله:اَنـَا اَديبُ اللّه ِ وَ عَلىٌّ اَديبى ، اَمَرَنى رَبّى بِالسَّخاءِ وَ الْبِرِّ وَ نَهانى عَنِالْبُخْلِ وَ الْجَفاءِ وَ ما شَى ءٌ اَبْغَضُ اِلَى اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ مِنَ الْبُخْلِ وَ سوءِ الْخُلُقِ، وَ اِنَّهُليُفْسِدُ العَمَلَ كَما يُفْسِدُ الخَلُّ الْعَسَلَ.
من ادب آموخته خدا هستم و على، ادب آموخته من است . پروردگارم مرا بهسخاوت و نيكى كردن فرمان داد و از بخل و سختگيرى بازَم داشت . در نزد خداوندعزّوجلّ چيزى منفورتر از بخل و بد اخلاقى نيست . بد اخلاقى ، عمل را ضايع مى كند ،آن سان كه سركه عسل را.[مكارم الأخلاق، ص ۱۷]
۲ امام على عليه السلام:اِنَّ النّاسَ اِلى صالِحِ الاَْدَبِ اَحْوَجُ مِنْهُمْ اِلَى الْفِضَّةِ وَ الذَّهَبِ.
مردم، به ادب (فرهنگ و تربيتِ) درست ، نيازمندترند، تا به طلا و نقره.[غرر الحكم، ح ۳۵۹۰]
۳ امام على عليه السلام:اَلنَّفْسُ مَجْبولَةٌ عَلى سوءِ الاَْدَبِ وَ الْعَبْدُ مَأمورٌ بَمُلازَمَةِ حُسْنِ الاَْدَبِوَ النَّفْسُ تَجرى [بِطَبعِها] فى مَيَدانِ المُخالَفَةِ وَ الْعَبْدُ يَجْهَدُ بِرَدِّها عَنْ سوءِ الْمُطالَبَةِفَمتى اَطْلَقَ عِنانَها فَهُوَ شَريكٌ فى فَسادِها وَ مَنْ اَعانَ نَفْسَهُ فى هَوى نَفسِهِ فَقَدْ اَشْرَكَنَفْسَهُ فى قَتْلِ نَفْسِهِ؛
نفس آدمى بر بى ادبى سرشته شده است و بنده فرمان دارد كه پايبند ادبنيكو باشد. نفس آدمى با طينت خود در ميدان مخالفت مى تازد و بنده مى كوشدآن را از خواسته ناروايش برگرداند، پس هرگاه عنان نفس را رها سازد، شريك تبهكارىاوست و هر كس نفس خود را در خواهش هايش يارى رساند، در قتل خود همدستِنفس شده است.[مشكاة الأنوار، ص ۴۳۳]
۴ امام على عليه السلام:عَلَيْكُمْ بِالاَْدَبِ ، فَاِنْ كُنْتُمْ مُلوكا بَرَزْتُمْ وَ اِنْ كُنْتُمْ وَسَطا فُقْتُمْ ، وَ اِنْاَعْوَزَتْكُمُ الْمَعيشَةُ عِشْتُمْ بِاَدَبِكُم؛
ادب بياموزيد ، زيرا كه [در اين صورت] اگر پادشاه باشيد ، برجسته مى شويد ، اگرميانه باشيد ، سرآمد مى شويد ، و اگر تنگ دست باشيد ، با ادبتان گذران زندگى مى كنيد.[شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج۲۰،ص ۳۰۴، ح۴۸۳]
۵ امام على عليه السلام:كَفاكَ مُؤَدِّبا لِنَفْسِكَ تَجَنُّبُ ما كَرِهْتَهُ مِنْ غَيْرِكَ؛
براى ادب آموزى ات همين بس كه از آنچه از ديگران نمى پسندى ، دورى كنى.[غرر الحكم، ح ۷۰۷۷]
۶ اَنَسْ:حَيَّتْ جاريَةٌ لِلْحَسَنِ بْنِ عَلىٍّ عليه السلام بِطاقَةِ رَيْحانٍ ، فَقالَ لَها : اَنـْتِ حُرَّةٌ لِوَجْهِ اللّه ِ ،فَقُلْتُ لَهُ فى ذلِكَ ، فَقالَ : اَدَّبَنَا اللّه ُ تَعالى فَقالَ : «و إِذا حُيّيتُم بِتَحيَّةٍ فَحَيُّوا بِاَحْسَنَ مِنْها»الآيَةِ، وَ كانَ اَحْسَنُ مِنْها اِعْتاقَها؛
يكى از كنيزان امام حسن عليه السلامدسته گلى به ايشان تقديم كرد. امام به او فرمود: تو درراه خدا آزادى! دليل اين كارشان را پرسيدم. فرمود: خداوند، ما را [اين گونه] ادبآموخته است ، آن جا كه [در قرآن كريم ]مى گويد: «و چون احترام شُديد، به بهتر از آن،پاسخ گوييد» و بهتر از هديه او، آزادى او بود![بحار الأنوار ، ج ۴۳، ص ۳۴۳، ح ۱۵]
۷ عَلىُّ بنُ حَكَمْ:عَنْ دِعْبِلِ بنِ علىّ : اَنَّهُ دَخَلَ عَلى اَبِى الحَسَنِ الرِّضا عليه السلام وَ اَمَرَ لَهُبِشَىْ ءٍ ، فَاَخَذَهُ وَ لَمْ يَحْمَدِ اللّه َ . قالَ : فَقالَ لَهُ : لِمَ لَمْ تَحْمَدِ اللّه َ؟! قالَ : ثُمَّ دَخَلْتُ بَعْدُ عَلىاَبى جَعفَرٍ عليه السلاموَ اَمَرَ لى بِشَىْ ءٍ ، فَقُلْتُ : اَلْحَمدُ لِلّهِ . فَقالَ لى : تَاَدَّبْتَ؛
دعبل بن على به خدمت امام رضا عليه السلامرسيد و امام امر فرمودند انعامى به او بدهند .دعبل آن را گرفت، اما خدا را سپاس نگفت . امام به او فرمودند : چرا خداوند راسپاس نگفتى؟! دعبل گفت : پس از مدّتى بار ديگر خدمت امام رضا عليه السلامرسيدم و ايشانفرمودند انعامى به من بدهند . من گفتم : خدا را سپاسگزارم . امام به من فرمودند :ادب را به جا آوردى.[كافى، ج ۱، ص ۴۹۶، ح ۸]
۸ امام على عليه السلام:اَدَّبْتُ نَفْسى فَما وَجَدْتُ لَها بِغَيرِ تَقْوَى الاِْلهِ مِنْ اَدَبِفى كُلِّ حالاتِها وَ اِن قَصُرَتْ اَفْضَلَ مِنْ صَمْتِها عَنِ الْكَذِبِوَ غيبَةِ النّاسِ اَن غيبَتَهُم حَرَّمَها ذُوالْجَلالِ فِى الْكُتُبِاِن كانَ مِن فِضَّةٍ كَلامُكِ يا نَفْسُ فَاِنَّ السُّكوتَ مِن ذَهَبِ؛
به ادب و تربيت نفس خود پرداختم و براى آن ادبى بهتر از تقواى الهى در تمام حالاتش نيافتمو اگر از پس اين امر برنيامد براى آن چيزى بهتر از دم فروبستن از دروغ نيافتمو از غيبت مردمان، همانا غيبت آنان را خداوند با عظمت در كتاب ها حرام كرده استاى نفس، اگر سخن تو نقره است، سكوت طلاست[نهج السعادة، ج ۷، ص ۳۸۶]
۹ نُوفُ البِكالِىّ:رَاَيْتُ أميرَ المُؤمِنينَ عليه السلام مُوَلِّيا مُبادِرا ، فَقُلْتُ : اَيْنَ تُريدُ يا مَولاىَ؟فَقالَ : دَعنى يا نَوفُ ، اِنَّ آمالى تُقَدِّمُنى فِى المَحبوبِ. فَقُلتُ : يا مَولاىَ وَ ما آمالُكَ؟ قالَ :قَدْ عَلِمَهَا الْمَأمولُ وَ اسْتَغنَيتُ عَنْ تَبيينِها لِغَيْرِهِ ، وَكَفى بِالْعَبْدِ اَدَبا اَلاّ يُشْرِكَ فى نِعَمِهِو اِرْبِهِ غَيْرَ رَبِّهِ؛
امير المؤمنين عليه السلام را ديدم كه شتابان مى رود . عرض كردم : مولاى من كجا مى روى؟فرمودند : «اى نوف رهايم كن! آرزوهايم مرا به پيشگاه محبوب مى كشانَد». عرض كردم :مولاى من! آرزوهايتان چيست؟ فرمودند : «آن كس كه مورد آرزوست ، خود آنها رامى داند و نيازى نيست به غير او بگويم . بنده را همين ادب بس كه در نعمت ها و نيازش ،غير پروردگارش را شريك نگردانَد» .[بحار الأنوار، ج ۹۱، ص ۹۴، ح ۱۲]
۱۰ پيامبر صلي الله عليه و آله:ايّاكَ اَنْ تَضْحَكَ مِنْ غَيْرِ عَجَبٍ ، اَوْ تَمْشىَ و تَتَـكَلَّمَ فى غَيْرِ اَدَبٍ؛
از خنديدنِ بى تعجّب [و بى جا] يا راه رفتن و سخن گفتنِ بى ادبانه بپرهيز.[اعلام الدين، ص ۲۷۳]
۱۱ امام على عليه السلام:لا تَصْفُو الْخِلَّةُ مَعَ غَيْرِ اَديبٍ ؛
دوستى با شخص بى ادب ، صميمانه نخواهد شد.[غرر الحكم، ح ۱۰۵۹۹]
۱۲ امام على عليه السلام:فَكونوا اَقَلَّ ما يَكونونَ فِى الْباطِنِ اَمْوالاً ، اَحْسَنَ ما يَكونونَ فِىالظّاهِرِ اَحْوالاً فَاِنَّ اللّه َ تَعالى اَدَّبَ عِبادَهُ الْمُؤمِنينَ الْعارِفينَ اَدَبا حَسَنا ، فَقالَ جَلَّ مِنقائِلٍ : يَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ اَغْنياءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُم بِسيماهُمْ لاَ يَسْئَلونَ النَّاسَ اِلْحافا؛
در حالى كه در واقع از كمترين مال برخوردار هستيد ، در ظاهر بهترين حال را ازخود نشان دهيد ؛ زيرا خداوند متعال ، بندگان با ايمان با معرفتش را اين گونه نيكو ادبنموده كه [در وصف فقيران پارسا] فرموده است : شخص بى خبر آنان را از شدّتخويشتندارى توانگر مى پندارد . ايشان را از نشانه هايشان مى شناسى ، با اصرار(چيزى) از مردم نمى خواهند .[بحار الأنوار، ج ۷۵، ص ۸ ، ح ۶۳]
۱۳ امام صادق عليه السلام:مَنْ عَرَفَ اللّه َ خافَهُ ، وَ مَنْ خافَ اللّه َ حَثَّهُ الْخَوفُ مِنَ اللّه ِ عَلَى الْعَمَلِبِطاعَتِهِ وَالاَْخْذِ بِتَأديبِهِ ، فَبَشِّرِ الْمُطيعينَ المُتَأَدِّبينَ بِاَدَبِ اللّه ِ وَ الاْخِذينَ عَنِ اللّه ِ اَنَّهُ حَقٌّعَلَى اللّه ِ اَنْ يُنْجيَهُ مِنْ مُضِلاّتِ الْفِتَنِ؛
آن كه خدا را شناخت ، از او ترسيد و آن كس كه از خدا ترسيد ، ترس از خدا او را بهعمل به فرمان او و در پيش گرفتن ادبش واداشت . پس فرمان بردارانِ ادب شده به ادبخدا و اطاعت كنندگان دستورهاى او را بشارت ده كه بر خداست كه آنها را از فتنه هاىگمراه كننده برهاند.[بحار الأنوار، ج ۶۷، ص ۴۰۰، ح ۷۳]
۱۴ امام حسن عسكرى عليه السلام:لَيْسَ مِنَ الاَْدَبِ اِظْهارُ الْفَرَحِ عِنْدَ الْمَحْزونِ؛
شادى كردن در حضور غمگين، از ادب به دور است.[تحف العقول، ص ۴۸۹]
۱۵ امام صادق عليه السلام:ما خَسِرَ وَ اللّه ِ مَنْ اَتى بِحَقيقَةِ السُّجودِ ... وَلا بَعُدَ عَنِ اللّه ِ اَبَدا مَنْاَحْسَنَ تَقَرُّبَهُ فِى السُّجودِ وَ لا قَرُبَ اِلَيْهِ اَبَدا مَنْ اَساءَ اَدَبَهُ وَضَيَّعَ حُرْمَتَهُ وَيَتَعَلَّقُ قَلْبُهُبِسِواهُ؛
سوگند به خدا ، هر كس كه حقيقت سجده را به جاى آورد ، زيان نكرد و كسى كه در سجده،به خوبى به خداوند نزديك شد، هرگز از خداوند دور نيست. و آن كه به [ساحت مقدس ]اوبى ادبى كرد و حرمتش را زير پا گذاشت ، و به غير او دل بست، هرگز به او نزديك نشد.[مصباح الشريعه، ص ۱۰۸]
۱۶ امام على عليه السلام:لا يَرْاَسُ مَنْ خَلا عَنِ الاَْدَبِ وَ صَبا اِلَى اللَّعِبِ؛
كسى كه از ادب بى بهره باشد و شيفته بازى شود، به رياست نمى رسد.[غرر الحكم، ح ۱۰۸۷۵]
۱۷ امام على عليه السلام:عَلَيكَ بِمُداراةِ النّاسِ وَ اِكْرامِ الْعُلَماءِ وَ الصَّفْحِ عَنْ زَلاّتِ الاِْخْوانِ فَقَدْاَدَّبَكَ سَيِّدُ الاَْوَّلينَ وَ الآْخِرينَ بِقَولِهِ صلي الله عليه و آله : اُعْفُ عَمَّنْ ظَـلَمَكَ وَ صِلْ مَنْ قَطَعَكَ وَ اَعْطِ مَنْحَرَمَكَ ؛
تو را سفارش مى كنم به مداراى با مردم و احترام به علما و گذشت از لغزش برادران(دينى)؛ چرا كه سرور اولين و آخرين، تو را چنين ادب آموخته و فرموده است :«گذشت كن از كسى كه به تو ظلم كرده ، رابطه برقرار كن با كسى كه با تو قطع رابطه كردهو عطا كن به كسى كه از تو دريغ نموده است».[بحار الأنوار ، ج ۷۵، ص ۷۱، ح ۳۴]
۱۸ امام على عليه السلام:جالِسِ الْعُلَماءَ يَزْدَدْ عِلْمُكَ وَ يَحْسُنْ اَدَبُكَ وتَزكُ نَفسُكَ؛
با علما معاشرت كن تا علمت زياد، ادبت نيكو و جانت پاك شود.[غرر الحكم، ح ۴۷۸۶]
۱۹ امام صادق عليه السلام:اِنَّ الشَّيْطانَ لَيَطْمَعُ فى عالِمٍ بِغَيْرِ اَدَبٍ اَكْثَرُ مِنْ طَمَعِهِ فى عالِمٍبِاَدَبٍ ، فَتَاَدَّبوا وَ اِلاّ فَاَنْتُمْ اَعرابٌ ؛
شيطان ، در عالِمِ بى بهره از ادب بيشتر طمع مى كند تا عالِمِ برخوردار از ادب . پسادب داشته باشيد وگرنه شما، بيابانى (فاقد تمدّن) هستيد.[اعلام الدين، ص ۹۶]
۲۰ امام على عليه السلام:عَلَى الْعاقِلِ اَنْ يُحْصى عَلى نَفْسِهِ مَساويَها فِى الدّينِ وَ الرَّأىِ وَالاَْخْلاقِ وَ الاَْدَبِ ، فَيَجْمَعُ ذلِكَ فى صَدْرِهِ اَوْ فى كِتابٍ وَ يَعْمَلُ فى اِزالَتِها ؛
بر عاقل است كه بدى هايش را در دين، انديشه، اخلاق و ادب يادداشت كند وبه خاطرش بسپارد و براى از بين بردن آنها بكوشد.[مطالب السؤول، ص ۴۹]
۲۱ پيامبر صلي الله عليه و آله:اَدِّبوا اَولادَكُمْ عَلى ثَلاثِ خِصالٍ : حُبِّ نَبيِّكُمْ و حُبِّ اَهْلِ بَيْتِهِ وَ عَلىقِراءَةِ الْقُرآنِ ؛
فرزندانتان را به سه چيز ادب كنيد: عشق به پيامبرتان، عشق به خاندان او، وقرآن خواندن.[كنز العمّال ، ح ۴۵۴۰۹]
۲۲ امام صادق عليه السلام:اَدَّبَنى اَبى عليه السلام بِثَلاثٍ ... ونَهانى عَنْ ثَلاثٍ : قالَ لى : يا بُنَىَّ مَنْ يَصْحَبْصاحِبَ السّوءِ لا يَسْلَمْ وَ مَن لا يُقَـيِّد اَ لْفاظَهُ يَنْدَم ، وَ مَنْ يَدْخُل مَداخِلَ السَّوءِ يُتَّهَمْ...وَ نَهانى اَنْ اُصاحِبَ حِاسِدَ نِعْمَةٍ وَ شامِتا بِمُصيبَةٍ ، اَو حامِلَ نَميمَةٍ ؛
پدرم عليه السلام مرا به سه چيز ادب آموخت و از سه چيز نهى ام فرمود . سه نكته ادباين بود كه فرمود : فرزندم! هركس با دوست بد بنشيند ، سالم نمى ماند و هر كسگفتارش را كنترل نكند ، پشيمان مى شود ، و هر كس به جايگاه هاى بد وارد شود ، موردبدگمانى قرار مى گيرد (زير سؤال مى رود) و آن سه چيز كه مرا از آن نهى فرمود: دوستىبا كسى كه چشم ديدن نعمت كسى را ندارد، و با كسى كه از مصيبت ديگران شاد مى شودو با سخن چين.[تحف العقول، ص ۳۷۶]
۲۳ امام على عليه السلام:تَحَرِّى الصِّدْقِ وَ تَجَنُّبُ الْكَذِبِ اَجْمَلُ شيمَةٍ وَ اَفْضَلُ اَدَبٍ؛
راستگو بودن و پرهيز نمودن از دروغ، زيباترين اخلاق و بهترين ادب است.[غرر الحكم، ح ۴۴۸۸]
۲۴ امام على عليه السلام:مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنّاسِ اِماما فَليَبْدَأ بِتَعْليمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْليمِ غَيْرِهِوَلْيَكُنْ تَاْديبُهُ بِسيرَتِهِ قَبْلَ تَأْديبِهِ بِلِسانِهِ وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُؤَدِّبُها اَحَقُّ بِالاِْجْلالِ مِنْمُعَلِّمِ النّاسِ ومُؤَدِّبِهِمْ؛
كسى كه خود را پيشواى مردم قرار داده، بايد پيش از آموزش ديگران، خودرا آموزش دهد و پيش از آن كه ديگران را با زبان، ادب بياموزد، باكردارشادب آموزد و البته آموزش دهنده و ادب آموز خود بيش از آموزگار و ادب آموز مردم،شايسته تجليل است.[نهج البلاغه ، حكمت ۷۳]
۲۵ امام صادق عليه السلام:اِنْ اُجِّلْتَ فى عُمُرِكَ يَومَيْنِ فَاجْعَلْ اَحَدَهُما لاَِدَبِكَ لِتَسْتَعينَ بِهِ عَلىيَومِ مَوتِكَ. فَقيلَ لَهُ : وَ ما تِلْكَ الاِْسْتِعانَةُ؟ قالَ : تُحْسِنُ تَدبيرَ ما تُخَلِّفُ وَ تُحْكِمُهُ؛
اگر در عُمرت دو روز مهلت داده شدى ، يك روز آن را براى ادب خود قرار ده تا از آنبراى روز مُردنت كمك بگيرى. به امام گفته شد : اين كمك گرفتن چگونه است؟ فرمودند :به اين كه آنچه را از خود برجا مى گذارى ، خوب برنامه ريزى كنى و محكم كارى نمايى.[كافى، ج ۸ ، ص ۱۵۰، ح ۱۳۲]
۲۶ امام على عليه السلام:كَفى بِالتَّجارِبِ مُؤَدِّبا ؛
براى ادب آموزى، تجربه ها كافى اند.[غرر الحكم، ح ۷۰۱۶]
۲۷ امام على عليه السلام:اَحْسَنُ الآْدابِ ما كَفَّكَ عَنِ الْمَحارِمِ؛
بهترينِ ادب ها آن است كه تو را از حرام ها باز دارد.[غرر الحكم، ح ۳۲۹۸]
۲۸ امام على عليه السلام:مَنْ عَطَفَ عَلَيْهِ اللَّيْلُ وَالنَّهارُ اَدَّباهُ وَ اَبلَياهُ وَ اِلَى الْمَنايا اَدْنَياهُ ؛
شب و روز بر هر كس بگذرد، او را ادب مى كند، فرسوده اش مى نمايد و به مرگنزديكش مى سازد.[غرر الحكم، ح ۹۲۲۶]
۲۹ امام صادق عليه السلام:كَمالُ الاَْدَبِ وَالْمُروءَةِ سَبْعُ خِصالٍ : اَلْعَقلُ وَ الْحِلْمُ ، وَالصَّبْرُ ،وَالرِّفْقُ ، وَالصَّمْتُ ، وَحُسْنُ الْخُلْقِ وَ الْمُداراةُ؛
كمال ادب و مروت در هفت چيز است: عقل، بردبارى، صبر، ملايمت، سكوت،خوش اخلاقى و مدارا.[معدن الجواهر، ص ۵۹]
۳۰ امام سجاد عليه السلام:اِعْتَبِروا يا اُولِى الاَْبْصارِ وَ احْمَدُوا اللّه َ عَلى ما هَداكُمْ ، وَ اعْلَموا اَ نَّـكُمْلا تَخْرُجونَ مِنْ قُدْرَةِ اللّه ِ اِلى غَيْرِ قُدْرَتِهِ ، وَسَيَرَى اللّه ُ عَمَلَكُمْ وَ رَسولُهُ ثُمَّ اِلَيْهِتُحْشَرونَ ، فَانْتَفِعوا بِالْعِظَةِ وَ تَأَدَّبوا بِآدابِ الصّالِحينَ؛
شما اى اهل بصيرت! پند گيريد و خدا را براى اين كه هدايتتان كرد ، سپاس گوييد وبدانيد كه از قبضه قدرت خداوند ، به سوى قدرتى ديگر بيرون نتوانيد رفت ، و خدا وفرستاده اش ، به زودى كردار شما را مى بينند و آن گاه ، در پيشگاه او ، گرد آوردهمى شويد . پس از اندرزها بهره گيريد و ادب شايستگان را داشته باشيد.[كافى، ج ۸ ، ص ۱۷، ح ۲]
۳۱ امام على عليه السلام:اَللّهُمَّ ارْزُقنى عَقْلاً كامِلاً وَ عَزْما ثاقِبا وَ لُبّا راجِحا وَ قَلْبا زَكيّا وَ عِلْماكَثيرا وَ اَدَبا بارِعا وَاجْعَلْ ذلِكَ كُلَّهُ لى وَلا تَجْعَلْهُ عَلَىَّ بِرَحْمَتِكَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمينَ؛
خدايا مرا عقلى كامل ، تصميمى نافذ، خردى برتر، دلى پاك، دانشى فراوان و ادبىوالا روزى كن و تمام اينها را به سود من قرار ده نه به زيانم،اى مهربان ترين مهربانان.[بحار الأنوار ، ج ۸۴ ، ص ۳۲۵، ح ۱۴]
۳۲ امام على عليه السلام:كُلُّ شَىْ ءٍ يَحتاجُ اِلَى الْعَقْلِ وَالْعَقْلُ يَحْتاجُ اِلَى الاَْدَبِ؛
هر چيزى به عقل نياز دارد و عقل به ادب نيازمند است.[غرر الحكم، ح ۶۹۱۱]
۳۳ امام على عليه السلام:اِنَّكَ مُقَوَّمٌ بِاَدَبِكَ فَزَيِّنْهُ بِالْحِلْمِ؛
تو با ادبت ارزش گذارى مى شوى، پس آن را با بردبارى زينت بخش.[غرر الحكم، ح ۳۸۱۳]
۳۴ امام رضا عليه السلام:اَروى اَنَّ جَبْرَئيلَ عليه السلام اُهْبِطَ اِلى رَسولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آلهفَقالَ : يا رَسولَ اللّه ِ ، اِنَّاللّه َ عَزَّوَجَلَّ يَقْرَاُ عَلَيْكَ السَّلامَ وَ يَقولُ لَكَ : اِقْرَأ : بِسمِ اللّه ِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ «لاَ تَمُدَّنَّعَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ اَزْو جا مِنْهُمْ» الآيَةَ. فَاَمَرَ النَّبىُّ صلي الله عليه و آله مُناديا يُنادى: مَنْ لَمْ يَتَاَدَّبْبِاَدَبِ اللّه ِ تَقَطَّعَتْ نَفْسُهُ عَلَى الدُّنْيا حَسَراتٍ ؛
روايت مى كنم كه جبرئيل عليه السلام به نزد پيامبر خدا فرود آمد و گفت : اى پيامبر خدا!خداوند تو را سلام مى رساند و به تو مى فرمايد : بخوان به نام خداى مهرگسترِ مهربان،هرگز به آنچه اصنافى از ايشان را از آن برخوردار كرده ايم ، چشم مدوز كه زيور زندگىدنياست تا ايشان را بيازماييم . و بدان كه روزىِ پروردگار تو بهتر و پايدارتر است ، پسپيامبر خدا صلي الله عليه و آله به كسى فرمود تا جار بزند : هر كس [با عمل به اين آيه ]به ادب خداآراسته نگردد ، روحش با حسرت از دنيا جدا مى شود.[فقه الرضا، ص ۳۶۴]
۳۵ امام على عليه السلام:يا مُؤمِنُ اِنَّ هذَا العِلمَ وَالاَْدَبَ ثَمَنُ نَفْسِكَ فَاجْتَهِد فى تَعَلُّمِهِما ، فَمايَزيدُ مِنْ عِلْمِكَ وَ اَدَبِكَ يَزيدُ فى ثَمَنِكَ وَ قَدْرِكَ ، فَاِنَّ بِالْعِلْمِ تَهْتَدى اِلى رَبِّكَ وَ بِالاَْدَبِتَحْسِنُ خِدْمَةَ رَبِّكَ وَبِأَدَبِ الْخِدْمَةِ يَسْتَوجِبُ الْعَبْدُ وَلايَتَهُ وَقُرْبَهُ ، فَاقْبَلِ النَّصيحَةَ كىتَنْجُوَ مِنَ الْعَذابِ؛
اى مؤمن! به تحقيق اين دانش و ادب بهاى جان توست پس در آموختنآن دو بكوش كه هر چه بر دانش و ادبت افزوده شود بر قيمت و قَدْرت افزوده مى شود ؛زيرا با دانش به پروردگارت راه مى يابى و با ادب به پروردگارت خوش خدمتى مى كنى و باادب در خدمت گزارى، بنده سزاوار دوستى و نزديكى به او مى شود . پس [اين ]نصيحترا بپذير تا از عذاب بِرَهى.[مشكاة الأنوار، ص ۲۳۹، ح ۶۸۹]
۳۶ امام على عليه السلام:مَنْ قَعَدَ بِهِ حَسَبُهُ، نَهَضَ بِهِ اَدَبُهُ؛
هر كس اصل و نسبش او را [ سُست گرداند و ]بنشاند، ادبش او را [حركت بخشد و]برخيزاند.[غرر الحكم، ح ۸۱۶۷]
۳۷ پيامبر صلي الله عليه و آله:اِنَّ الْبَلاءَ لِلظّالِمِ اَدَبٌ وَ لِلْمُؤمِنِ اِمتحانٌ وَ لِلاَْنبياءِ دَرَجَةٌ وَ لِلاْولياءِكَرامَةٌ ؛
بلا براى ظالم مايه ادب، براى مؤمن آزمايش و براى پيامبران مايه ترفيع درجه وبراى اوليا بزرگوارى است.[جامع الأخبار، ص ۳۱۰، ح ۸۵۲]
۳۸ امام حسين عليه السلام:اَللّهُمَّ لا تَسْتَدْرِجنى بِالاِْحسانِ وَ لا تُؤَدِّبْنى بِالْبَلاءِ ؛
خدايا! با غرق كردن من در ناز و نعمت، مرا به پرتگاه عذاب خويش مَكشان و با بلايا(گرفتارى ها) ادبم مكن.[بحار الأنوار، ج ۷۵، ص ۱۲۷، ح ۹]
۳۹ امام رضا عليه السلام:... فَاِن قالَ قائِلٌ : فَلِمَ وَجَبَ عَلَيْهِمْ مَعْرِفَةُ الرُّسُلِ وَالاِْقْرارُ بِهِموَالاِْذعانُ لَهُم بِالطّاعَةِ؟ قيلَ : لاَِنـَّهُ لَمّا اَنْ لَمْ يَكُنْ فى خَلْقِهِمْ وَ قُواهُم ما يُكْمِلونَ بِهِمَصالِحَهُم وَ كانَ الصّانِعُ مُتَعاليا عَنْ اَنْ يُرى وَ كانَ ضَعْفُهُمْ وَ عَجْزُهُمْ عَنْ اِدْراكِهِظاهِرا ، لَمْ يَكُنْ بُدٌّ لَهُمْ مِنْ رَسولٍ بَيْنَهُ وَ بَيْنَهُمْ مَعْصومٍ ، يُؤَدّى اِلَيْهِم اَمْرَهُ وَ نَهْيَهُوَ اَدَبَهُ ، و يَقِفُهُمْ عَلى ما يَكونُ بِهِ اجْتِرارُ مَنافِعِهِمْ وَ مَضارِّهِم ؛
اگر كسى بگويد : چرا شناخت پيامبران و اعتراف به آنها و اقرار به (لزوم)اطاعت از آنان ، بر مردم واجب است؟ در پاسخ گفته شود : چون در وجود مردمو قواى آنان ، چيزى نيست كه با آن ، مصالحشان را كامل سازند و آفريدگار نيزبرتر از آن است كه ديده شود ، سستى و ناتوانى آنان از ادراك او آشكار است ،پس چاره اى جز اين نيست كه ميان خداوند و مردم ، پيام آورى معصوم باشد كه اوامرو نواهى و ادب (و آموزه هاى) او را به ايشان برساند و آنها را به آنچه مايه سودو زيانشان است ، آگاه سازد.[عيون اَخبار الرضا ، ج ۱، ص ۱۰۷ ح ۱]
۴۰ امام صادق عليه السلام:اِذا كانَ يَومُ القيامَةِ بَعَثَ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ العالِمَ وَ الْعابِدَ ، فَاِذا وَقَفا بَيْنَيَدَىِ اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ قيلَ لِلْعابِدِ : اِنْطَلِقْ اِلَى الْجَنَّةِ وَ قيلَ لِلْعالِمِ : قِف تَشَفَّعْ لِلنّاسِ بِحُسْنِتَأديبِكَ لَهُمْ؛
هر گاه روز قيامت گردد ، خداى عزّوجلّ عالم و عابد را برانگيزاند . پس آن گاهكه در پيشگاه خداوند ايستادند به عابد گفته مى شود : «به سوى بهشت حركت كن»و به عالم گفته مى شود : «بايست و مردم را به خاطر آن كه نيكو ادبشان نمودى،شفاعت كن» .[علل الشرايع، ج ۲، ص ۳۹۴، ح ۱۱]
