استاد پیشکسوت فلسفه ضمن اشاره به مهمترین ویژگی‌های عالمان دین از نظر قرآن و روایات، تصریح کرد: حکمت سیر الی الله است و مرحوم علامه طباطبایی و شهید مطهری از این دید مسائل را بررسی کردند.
نشست بزرگداشت مقام استاد مطهری و روز معلم ۱۰ اردیبهشت در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران برگزار شد.
در این نشست غلامرضا اعوانی؛ استاد پیشکسوت فلسفه سخنرانی کرد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛
روز معلم زیبنده استاد مطهری است. در کشورهای دیگر هم بارزترین شخصیت‌ها را به عنوان نماد آن کشور معرفی می‌کنند و در دوره ما شهید مطهری از شخصیت‌های شاخص علوم انسانی بود که همه ما باید از ایشان درس بگیریم.
بحث من این است؛ عالم دینی کیست. در حدیث هست که علم دو نوع است علم ابدان و علم ادیان. شهید مطهری عالم به ابدان نبود بلکه عالم ادیان بود و شخصیت بارزی در علم دین بود. حالا سوال می‌شود عالم دینی چه کسی است؟ عالم دینی را باید با توجه به ملاک‌هایی که قرآن معرفی می‌کند شناخت. من در این زمینه به یک حدیث اشاره می‌کنم: «العلماء ورثه الانبیاء». وارث باید نسبت به متوفی یک قرابتی داشته باشد. دین هم وارث دارد. وارث دین وارث معنوی است، وارث حقایق است، وارث قرآن است. دین یک صراط است و عالم دینی باید در صراط مستقیم باشد. صراط یعنی راه رفتن در راه برای رسیدن به مقصد.
دینی که از روی عشق نباشد دین نیست
قرآن می‌فرماید: «قل هذه سبیلی ادعوا الی الله علی بصیرة انا و من اتّبعنی؛ بگو: اين راه من است! من و پيروانم، با بصيرت كامل، به سوى خدا دعوت مى‌كنيم». آیه دیگری می‌فرماید: «قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ؛ بگو (ای پیغمبر): اگر خدا را دوست می‌دارید مرا پیروی کنید تا خدا شما را دوست دارد». دین حب است و دینی که از روی عشق و حب الهی نباشد دین نیست. اگر محب خدا هستید محبوب خدا می‌شوید و با اتباع از پیامبر(ص) به مقام محبوبی نزد خداوند می‌رسید. بنابراین اتباع لازم است. عالم دینی نمی‌تواند بگوید اتباع لازم نیست.
یک آیه دیگری که آیه کلیدی است می‌فرماید: «وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ؛ و (هنگامی که رسول فرمان خروج برای جنگ دهد) نباید مؤمنان همگی بیرون روند (و رسول را تنها گذارند) پس چرا از هر طایفه‌ای جمعی برای جنگ و گروهی نزد رسول برای آموختن علم دین مهیا نباشند تا قوم خود را چون به نزدشان بازگشتند بیم رسانند، باشد که (از نافرمانی خدا) حذر کنند». تفقه در دین یعنی همه ابعاد دین را در نظر گرفتن و اساسا فقه در قرآن به معنای فهم عمیق است.
تفقه یعنی فهم عمیق همه معارف دین
علامه طباطبایی می‌فرمایند تفقه در دین فهمیدن عمیق همه معارف دین است اعم از اصول و فروع، ما الآن نسبت به اصول توجه کمی داریم. ایشان در ادامه می‌فرمایند تفقه در دین خصوص احکام عملی نیست که فعلا در لسان علمای دین کلمه فقه در آن اصطلاح شده است به دلیل اینکه آیه می‌فرماید باید عالمان مردم را انذار بدهند و با بیان فقه اصطلاحی و مسائل عملی این انذار صورت نمی‌گیرد، ثانیا معلوم می‌شود وظیفه رفتن به جهاد از طلبه علوم دینی برداشته شده است. شهید مطهری نمونه این مسئله بودند و مطلبی نیست که ایشان درباره آن کتاب ننوشته باشد.
برخی از ویژگی‌های شهید مطهری را ذکر می‌کنم؛ اولا متفقه در دین بودند و کتاب‌های ایشان درباره همه ابعاد است از جمله اصول دین. اگر شما فرع را بپذیرید ولی اصل را نپذیرید فایده ندارد و از این جهت باید بسیار به اصول توجه کرد. تطبیق دین با مسائل جامعه از دیگر ویژگی‌های ایشان بود. ویژگی دیگر جمع بین حوزه و دانشگاه است. او با تدریس در دانشگاه بیشتر با مسائل روز آشنا شد.
دین را می‌شود از ابعاد مختلفی دید. قرآن در یک کلمه خلاصه می‌کند و آن کلمه حکمت است. حکمت بالاترین علم است. شما در علوم به مسائل جزئی توجه می‌کنید اما حکمت دیدن همه چیز با هم است یعنی باید همه چیز را از یک ارتفاع بالاتری نگاه کنید. همه علوم عرضی هستند ولی حکمت در طول است. حکمت نگریستن هر چیزی از منظر الهی است. حکمت سیر الی الله است. مرحوم علامه طباطبایی و شهید مطهری از این دید مسائل را بررسی کردند.
ایشان حتی در محافل روشنفکری مثل انجمن پزشکان و مهندسان درس می‌داد و با جامعه ارتباط داشت. همچنین به مبارزه با گرایشات التقاطی می‌پرداخت. الآن گرایش‌های التقاطی در جهان اسلام بیداد می‌کند. مثلا دین را از منظر علمی یا پوزیتیویسم یا ایسم‌های دیگر معرفی می‌کنند. از دیدگاه دینی انسان برای دنیا ساخته نشده و برای خدا ساخته شده و فقط خدا می‌تواند خلا وجودی انسان را پرکند. بنابراین دیدگاه‌های التقاطی که سعی می‌کنند اسلام را با گرایشات مختلف تطبیق دهند صحیح نیست.
بررسی علم دینی در ابعاد مختلف از دیگر ویژگی‌های ایشان است. ایشان درباره اصول دین چند کتاب دارند از جمله توحید و معاد و نبوت و عدل. کمال حکمت، عدل است و اگر حکمت نباشد عدل نیست. افلاطون می‌گوید تا حکمت الهی نباشد عدالت معنا ندارد. ایشان چند کتاب درباره حقیقت وجود انسان دارد. کتاب‌های زیادی درباره حکمت دارد. تالیف این آثار در آن زمان بسیار ارزشمند است.
