بررسي توصيف رجالي محمّد بن سنان
علي خادمپير
چکيده
نام محمّد بن سنان، در کتب حديثي فراوان آمده است؛ ولي درباره توثيق يا تضعيف وي، بين علماي رجال، اختلاف وجود دارد. عدّهاي وي را بنا به اتّهاماتي چون غلوّ، وجادهاي بودن رواياتش، کذّاب مشهور شمرده شدن توسّط فضل بن شاذان و ... ، به شدّت تضعيف کردهاند و عدّهاي نيز وي را توثيق کردهاند و از اصحاب سرّ ائمه به حساب آوردهاند.
علماي متأخّر نيز با بررسي اقوال علماي رجال درباره وي، گاه قائل به توقّف شدهاند و گاه به دليل تضعيف نجاشي و شيخ طوسي، به تضعيف وي حکم دادهاند و برخي هم با بررسي رواياتي که توسّط محمّد بن سنان نقل شده و همچنين بررسي اقوال علماي رجال، ضمن ردّ تضعيف محمّد بن سنان، وي را توثيق کردهاند. با بررسيهاي انجام گرفته در اين تحقيق، ما هم آخرين رويکرد را برگزيدهايم.
کليد واژهها: محمّد بن سنان، توثيق، تضعيف، غلوّ، اصحاب سرّ
در ميان کتب رجالي شيعه، به راوياني برخورد ميکنيم که درباره توصيف رجالي آنها، بين علماي رجال اختلافات فراواني وجود دارد. از جمله اين راويان، محمّد بن سنان است که علماي رجالي متقدّم ما، اخبار کاملاً متفاوت و حتّي متناقضي درباره وي دادهاند. برخي وي را توثيق کردهاند و برخي ديگر وي را به شدّت تضعيف کردهاند.
از اين راوي، با نامهاي محمّد بن سنان و ابن سنان ، در کتب حديثي شيعه فراوان ياد شده و در کتب اربعه حديثي، عنوان محمّد بن سنان در اسناد 797 حديث وجود دارد (معجم رجال الحديث: ج 17 ص 148). از اين رو، لازم است که توصيف رجالي وي مشخّص شود.
شايان توجّه است که در کتب رجال، دو محمّد بن سنان وجود دارند که به خاطر اختلاف نسبت و جدّ، دو نفر به حساب آمدهاند: يکي محمّد بن حسن بن سنان زاهري ـ که مورد بحث ماست ـ و ديگري محمّد بن سنان بن ظريف هاشمي که با توجّه به سخن شيخ طوسي (رجال الطوسي: ص