و مراد از راعى قلب است و اعضاء رعيّتند . چنانكه مرويست : إن رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم : رأى مُصلّياً يبعث بلحيته ، فقال : « اما هذا لو خشع قلبه لخشعت جوارحه فان الرّعيّة بحكم الراعى »^۱ .
و خوب است از كيفيات نمازهاى انبياء و اولياء و ارتعاش فرائص ^۲ واصفرار وجوه زاهدين از خوف حق ، زمان اشتغال به صلاة به خاطر بياورد ، و اگر نه آنچه را كه مى گويد در قلب او نيست ، خداوند مى فرمايد : اى كاذب ! با من خدعه مى نمائى ؟ ! به عزّت و جلالت خودم ! تو را از حلاوت ذكر و قرب و مناجات خودم دور نمودم .
اما تفصيل وظايف قرائت فاتحة الكتاب در اين محل خواننده را تحمّلى نيست ، پس يكى از وظايف قيام ، توجّه به قيام خلق است فى « يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ »^۳ .
پس خوب است در حين قرائت ، وعد و وعيد و خوف و رجاء و امر و نهى و موعظه و عبرت و فهم و تدبّر و رحمت و عذاب و تمجيد و تعظيم ترتيل را متوجه باشد .

در اينكه شيطان موكّل است كه نمازگزار را به وسوسه اندازد

و عجب است شيطان پرده غفلت به روى قلب انداخته است و از اسرار و معانى قرآن او را ممانعت نموده است .
نبوى صلى اللّه عليه و آله : « لولا انّ الشياطين^۴يحوُمونَ على قُلوب بنى آدم لنظروا إلى الملكوت^۵»^۶ .
و شهيد ثانى طاب ثراه فرمود : معانى قرآن و اسرار آن از جمله ملكوت است و حجاب

بند شده است ، پس بر آن مرغ آن نمازگزار نظر تندى كرد ، چون نمازش تمام شد همان خانه را به رسم تصدّق به فقراء داد از براى ذهول و غفلتى كه در نماز عارض شد ^۱ .
و قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم : « إذا قام العبد إلى صلاته وكان هواه وقلبه إلى اللّه تعالى انصرف كيوم ولدته امه »^۲ .
پس زمانى كه به نماز ايستاد بداند به حضور چه كس ايستاده است .
و آنچه مى گويد از فقرات دعاء شب : « اللّهمّ اَنتَ المَلِكُ الحقّ فى عَظيمِ مُلْكِهِ وَعُموم قُدْرَتِهِ واستيلائه على جميعِ العَوالِمِ .
ومثل : « لبّيك لبّيك والخَير فى يَدك . . » إلى آخره . ومثل : « عملت سوءاً وَظَلَمتُ نَفْسى فاغْفر لى انّه لا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إلاّ أنت » ، بايد به طريق صدق و لسان قلبى باشد .
و آنچه مى گويد از اين فقرات : « عبدك وابن عبدك مِنْكَ وَبِكَ وَلَكَ وَإلَيْكَ » . و متذكر شود معانى آن را يعنى هستى من از توست و قيام من به وجود توست و رجوع من به سوى توست . « وهُوَ الَّذى يَبْدَأُ الخَلْقَ ثُمَّ يُعيدُه »^۳ .
پس بدان خشوع و خضوع مدارج تو از قلب است اگر وى خاضع است اعضاء هم تبعيّت مى نمايند .
و در فقره دعاست : « اللَّهُمَّ ! أصْلِحِ الرّاعى والرَّعِيَّة »^۴ .