79
مباني شناخت

از پيامبر صلى الله عليه و آله نيز چنين گزارش شده است :
مَن تَأَنّى أصَابَ أو كادَ ، و مَن عَجِلَ أخطَأَ أو كَادَ .۱آن كه تأنـّى بورزد ، به واقع مى رسد ، يا بدان نزديك مى شود ؛ و آن كه شتاب بورزد ، خطا مى كند ، يا به خطا نزديك مى شود.
پس تأ نّى ، پژوهشگر را به رأى درست ، نزديك مى كند و اگر ديگر شرايط پالايش عقيده فراهم آيد ، او به واقعيت دست مى يابد و چنانچه شرايط ديگر فراهم نگردد و به واقعيت دست نيابد ، لااقل بدان نزديك مى شود . در مقابل ، شتاب ، پژوهشگر را به خطا مى اندازد و اگر شخص شتاب زده در بررسى هايش به واقع نيز برسد ، يك اتّفاق است . از اين رو ، امام على عليه السلام فرزندش امام مجتبى عليه السلام را چنين سفارش كرده است :
أَنهاكَ عَنِ التَّسَرُّعِ بِالقَولِ وَ الفِعلِ .۲تو را از شتاب زدگى در گفتار و رفتار ، بر حذر مى دارم.

2 . تجربه

به طور طبيعى ، رأى كسانى كه در اظهار نظر و بررسى ، از تجربه و خُبرويّت بهره نمى برند ، نادرست و غير واقعى است . امام على عليه السلام نقش تجربه و تأثير آن را در شناخت ، چنين به تصوير مى كشد :
كُلُّ مَعرِفَةٍ تَحتاجُ إِلَى التَّجارِبِ.۳هر شناختى ، به تجربه هايى نيازمند است.
در حديثى ديگر ، امام على عليه السلام معارف عقلى را به دو بخش تقسيم مى كند :

1.المعجم الكبير : ج ۱۷ ص ۳۱۰ ح ۸۵۸ .

2.الأمالى ، مفيد : ص ۲۲۱ ح ۱ .

3.مطالب السؤول : ج ۱ ص ۲۱۲ .


مباني شناخت
78

شرايط پالايش عقيده

اين شرايط ، پژوهشگر را يارى مى دهند تا حقيقت را درك كند ، به طورى كه بدون اين شرايط ، اطمينان به نتايج پژوهش ها حاصل نمى گردد . اين شرايط عبارت اند از :
1 . تأنّى ، 2 . تجربه ، 3 . تمركز انديشه ، 4 . پويايى انديشه ، 5 . تبادل نظر ، 6 . امدادهاى غيبى .

1 . تأنـّى

تأنـّى ، به معناى خوددارى از شتاب كردن در اظهار نظر و انتظار پخته شدن رأى است . پژوهشگر ، آن گاه كه در مسئله اى مى انديشد ، نخست به يك انديشه ابتدايى مى رسد كه نمى توان بر آن اعتماد كرد . تأنّى ، به پژوهشگر فرصت مى دهد تا به تدريج با بررسى دقيق و توجّه به جوانب گوناگون مسئله ، انديشه اى پخته و قابل اعتماد ، عرضه بدارد . امام على عليه السلام فرموده است :
الرَّأيُ مَعَ الأَناةِ ، و بِئسَ الظَّهيرُ الرَّأيُ الفَطيرُ .۱رأى [درست] ، با تأنـّى حاصل مى گردد و بدترين پشتوانه ، رأى ناپخته (خام) است.
نقطه مقابل تأنّى ، شتاب كردن است و شتاب كردن ، از آن جا كه پژوهشگر را از فرصت هاى كافى براى بررسى كامل و رسيدگى تمام عيار ، محروم مى كند ، زمينه ساز لغزش انديشه و اشتباه در بررسى مى گردد ، چنان كه امير مؤمنان عليه السلام مى فرمايد :
العَجَلُ يوجِبُ العِثارَ .۲شتاب كردن ، سبب لغزش مى شود.

1.كشف الغمّة : ج ۳ ص ۱۳۹ .

2.غرر الحكم : ح ۴۳۲ .

  • نام منبع :
    مباني شناخت
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1388
    نوبت چاپ :
    دوم
تعداد بازدید : 481367
صفحه از 484
پرینت  ارسال به