399
مباني شناخت

ديده عقل بدون استضائه از انوار وحى و امامت و بصيرت ، قادر نيست حقايق هستى را ببيند . و انسان ، اگر چه داراى انديشه اى نيرومند و تحصيلاتى بالا و مطالعاتى بسيار باشد ، تا از روشنايى اين چراغ ها مدد نگيرد ، نمى تواند تفسير واقع بينانه و صحيح و ثابتى از جهان هستى داشته باشد .
بدون استضائه از اين انوار ، تفسيرهاى انسان از خود و هستى و راه تكامل ، فرضيات و پندارهايى پوچ و بى معنا و غير واقعى و در نتيجه ناپايدار و بى ثبات است . امروز به نظريه اى مى رسد و فردا به نظريه اى ديگر و . . . ولى هيچ گاه حقيقت را ، آن گونه كه هست ، نمى بيند تا به عقيده اى صحيح و شناختى ثابت برسد .
در اين مورد روايتى بسيار دقيق و جالب از امام كاظم عليه السلام نقل شده كه متن آن چنين است :
مَن لَم يَعقِلْ عَنِ اللّهِ لَم يَعقِدْ قَلبُهُ عَلى مَعرِفَةٍ ثابِتَةٍ يَبصُرُها ويَجِدُ حَقِيقَتَها فِى قَلبِهِ . 1 كسى كه از خداوند كمك فكرى نگيرد ، قلبش به شناخت ثابتى كه آن را ببيند و حقيقتش را در دل بيابد ، معتقد نمى شود .
يعنى : تنها با امدادهاى الهى است كه انسان حقيقت را مى يابد و در نتيجه به عقيده صحيح و ثابت و غير قابل تغيير مى رسد .
در احاديث اسلامى بابى است تحت اين عنوان كه «المعرفةُ صنعُ اللّه » 2 يعنى : شناخت ، ساخت و كار خداست . در اين مورد آيات و روايات بسيارى هست كه در اين جا تنها به ذكر يك آيه و يك روايت اكتفا مى كنيم .
قرآن كريم مى فرمايد :
«إِنَّ عَلَيْنَا لَلْهُدَى . 3

1.. الكافى : ج ۱ ص ۱۸ ح ۱۲ .

2.. ر . ك : ميزان الحكمة : باب ۷۱۷ (إقامة الحجّة) .

3.. الليل : آيه ۱۲ .


مباني شناخت
398

خداوند به نور خود هر كه را بخواهد راهنمايى مى كند» .

شناخت حقيقت با چراغ بصيرت

تا چراغ بصيرت در كانون جان انسان روشن نشده است ، پيمودن راه هاى باريك و تاريك و پرپيچ و خم انديشه براى شناخت حقايق هستى براى انسان سخت دشوار و ناهموار است ، ولى با روشن شدن اين چراغ ، حقايق چنان واضح و آشكار مى شود كه هر كس به سادگى مى تواند حق را تشخيص دهد و انتخاب كند و به گفته امام چهارم عليه السلام در مناجات منسوب به آن حضرت :
سُبحانَكَ ، مَا أضْيَقَ الطُّرُقُ عَلى مَن لَم تَكُنْ دَلِيلَهُ ، ومَا أوضَحَ الحَقَّ عِندَ مَن هَدَيتَهُ سَبِيلَهُ .۱خدايا پاك و منزّهى ؛ چه باريك و تنگ است راه ها بر كسى كه تو دليل و راهنماى او نباشى ! و چه واضح و آشكار است حق نزد كسى كه تو او را به راه خود هدايت كنى !
خلاصه كلام اين كه ، روشن شدن چراغ بصيرت ، شرط شناخت هاى عقلى و قلبى از ديدگاه اسلام است و تا اين چراغ روشن نشود ، آرا و عقايد انسان درباره حقايق هستى فاقد اعتبار و ارزش علمى است .

شناخت هاى ثابت

مهم ترين نقش چراغ هاى سه گانه معرفت در زندگى عقلى انسان ، ايجاد «شناخت هاى ثابت» است .
شناخت هاى ثابت عبارت است از معارف حقيقى . وقتى ديده عقل ، حقيقت را ديد و به واقع رسيد ، عقيده او در مورد حقايق هستى ، غير قابل تغيير ، واقعى و ثابت است . اصولاً شناخت واقعى ، نمى تواند ثابت نباشد .

1.. بحارالأنوار : ج ۹۴ ص ۱۴۷ .

  • نام منبع :
    مباني شناخت
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1388
    نوبت چاپ :
    دوم
تعداد بازدید : 481436
صفحه از 484
پرینت  ارسال به