225
مباني شناخت

به عبارت ديگر ، قانون علمى محصول آميزش تجربه و عقل و يا مولود ازدواج شناخت هاى حسى با شناخت هاى عقلى است . ۱ بدين ترتيب كه انسان با آميختن شناخت هاى جزئى ، كه محصول تجربه است ، با شناخت هاى بديهى عقلى ، به شناخت گسترده و نامحدودى دست مى يابد كه اين شناختِ گسترده ، قانون علمى است . مثلاً با آزمايش هاى مكرر به اين نتيجه مى رسد كه جوشش آب در هنگامى كه درجه حرارت آن به صد مى رسد ، مربوط به شرايط زمانى و مكانى و جوى آب نيست ، بلكه ذات آب به گونه اى است كه در صد درجه حرارت جوش مى آيد . اين شناخت كه يك شناخت تجربى حسى است ، در ذهن با يك شناخت بديهىِ عقلى كه مى گويد : «امور همانند ، احكامى همانند دارند» ضميمه مى شود و نتيجه مى دهد كه اگر اين آب در يكصد درجه حرارت جوش آمد ، هر آب ديگرى مانند آن نيز بايد در يكصد درجه حرارت جوش آيد و تخلف ، امكان ناپذير است .
به طور خلاصه ، ذهن يك شناخت حسى تجربى جزئى را با يك شناخت عقلى بديهى كلى ضميمه مى كند و با برآميختن اين دو شناخت ، شناخت سومى توليد مى كند كه قانون است .

تعميق مفاهيم حسّى

يكى از كارهاى عقل تعميق مفاهيم حسى است . به اين معنى كه ذهن انسان به مفاهيمى كه از راه حس وارد آن مى شود ، عمق مى دهد و در ژرفاى مفاهيم حسى ، مفاهيم عقلى توليد مى كند .
اين عمل ، مهمترين عمل ذهن است ، و ذهن انسان با انجام اين كار ، مفيدترين ميوه هاى عقلى را تقديم زندگى علمى و معنوى انسان مى كند .

1.به قول شيخ الرئيس ، ابن سينا ، آزمون به كمك يك قياس مخفى كليت پيدا مى كند.


مباني شناخت
224

جوش مى آيد .
در اين جا پرسشى مطرح مى شود كه اين قانون علمى از كجا به دست آمد؟ آيا اين قانون محصول حس و تجربه است و يا محصول ذهن و عقل؟
حس و تجربه قطعا در وصول به اين قانون علمى نقش دارد ، ولى مسئله قابل توجه اين است كه تمام نقش را ندارد . نه تنها در اين قانون ، بلكه در تمام قوانين علمى ، نقش اصلى مربوط به ذهن و عقل است و اساسا عقل با كمك گرفتن از حس به قوانين علمى مى رسد .
چرا حس و تجربه به تنهايى نمى توانند قانون علمى بسازند؟ زيرا قلمرو حس و تجربه محدود است و قلمروِ قانون علمى ، نامحدود و چيزى كه محدود است نمى تواند نتيجه نامحدود داشته باشد .
اگر ميلياردها ميليارد ظرف هاى مختلف آب را آزمايش كنيد و نتيجه آزمايش ، جوش آمدن آب ها درصد درجه حرارت باشد ، باز قلمرو تجربه شما محدود است به همان مواردى كه تجربه كرده ايد ، لذا نمى توانيد قانون علمى ، وضع كنيد كه آب اگر يكصد درجه حرارت ببيند جوش مى آيد ؛ زيرا شما اين قانون را تجربه نكرده ايد . تنها مى توانيد بگوييد : آب در مواردى كه من تجربه كرده ام با صد درجه حرارت ، جوش آمده است و اين قانون نيست ؛ زيرا قلمرو قانون نمى تواند محدود به موارد تجربه شده باشد .
ممكن است گفته شود : وقتى ثابت شد كه قانونِ علمى ، محصول حس و تجربه نيست ، معلوم مى شود كه قانون علمى ، تنها محصول ذهن و انديشه است .
اما بايد گفت : خير ، نه حس و تجربه به تنهايى و جدا از ذهن و انديشه مى توانند قانون علمى بسازند ، و نه ذهن و انديشه جدا از حس و تجربه قادر به ساختن قانون علمى است .

  • نام منبع :
    مباني شناخت
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1388
    نوبت چاپ :
    دوم
تعداد بازدید : 481406
صفحه از 484
پرینت  ارسال به