175
مباني شناخت

البته نمى خواهيم بگوييم كه مغز ، منبع شناخت هاى عقلى است و تلمبه خانه خون هم منبع شناخت هاى قلبى . آنچه ما درباره فرق ميان شناخت عقلى و قلبى مى گوييم (و هر كس هم مى تواند مدّعاى ما را در خود آزمايش كند) ، اين است كه شناخت هاى عقلى با مغز ، و شناخت هاى قلبى نيز با قلب ، ارتباط دارند .
شما وقتى منظره زيبايى را مى بينيد و يا خبر خوشى را مى شنويد ، نمى گوييد چشمم يا گوشم شاد شد . نمى گوييد مغزم شاد شد . نمى گوييد عقلم شاد شد؛ واقعا هم در چشم و يا گوش و يا مغز احساس شادى نمى كنيد؛ بلكه مى گوييد دلم شاد شد ، و واقعا هم دل در اين موارد ، حالت خاصّى ـ كه شادى نام دارد ـ پيدا مى كند . اگر هم بگوييد چشمم روشن شد ، اشاره به همين شادى قلب است ، و گرنه چشم شما احساس نور بيشترى نمى كند .
به عكس ، وقتى كه منظره جانخراشى را مى بينيد و يا خبر ناگوارى را مى شنويد ، نمى گوييد چشمم سوخت يا گوشم آتش گرفت و يا مغزم سوخت؛ واقعا هم در چشم يا گوش و يا مغز خود احساس سوزش نمى كنيد؛ بلكه مى گوييد دلم سوخت و واقعا هم در دل ، احساس سوزش مى كنيد كه بالا رفتن ضربان قلب و فشارخون و ابتلا به دردها و بيمارى هاى قلبى در چنين مواردى ، از نشانه هاى اين امر است .
عاشق ، در دل ، احساس عشق و علاقه به معشوق مى كند ، نه در چشم و گوش و مغز . كسى هم كه نسبت به ديگرى كينه و نفرت دارد ، در دل ، احساس كينه و نفرت مى كند ، نه در حواسّ پنجگانه و عقل خود .
همچنين وقتى شما مى خواهيد چيزى را به ياد بياوريد ، يا مسئله مشكلى را حل كنيد ، مى گوييد : «به مغزم فشار مى آورم ؛ شايد يادم بيايد» يا «به مغزم فشار مى آورم ؛ بلكه بتوانم مسئله را حل كنم» . و احيانا ناخود آگاه در اين موارد دست به پيشانى و يا سر خود مى زنيد . همچنين وقتى يادتان آمد و يا مسئله حل شد ،


مباني شناخت
174

غير حسّى و غير عقلى) است .
ولى نكته اى كه در اين جا بايد به آن توجه داشت ، اين است كه در قرآن كريم ، كلمه «قلب» معمولاً در مورد منبع دوم شناخت (يعنى عقل) ، به كار رفته است كه در اين باره بعدا بيشتر توضيح خواهيم داد .

فرق شناخت هاى عقلى و قلبى

تا اين جا معناى قلب و مقصود از شناخت هاى قلبى مشخّص شد . اكنون بايد ديد كه فرق ميان شناخت هاى عقلى و قلبى چيست ؟
با قدرى تأمّل معلوم مى شود كه شناخت هاى عقلى و شناخت هاى قلبى ، با يكديگر دو تفاوت دارند : يكى تفاوت در مركز رابطه و ديگرى تفاوت در نحوه شناخت .

الف ـ تفاوت در مركز رابطه

نخستين تفاوت ميان شناخت هاى عقلى و شناخت هاى قلبى ، تفاوت در مركز رابطه است . به اين معنى كه شناخت هاى عقلى نوعى رابطه با مغز دارد ، و شناخت هاى قلبى نوعى رابطه با قلب به معناى اول (يعنى تلمبه خانه خون) .
در اين مورد ، از امام صادق عليه السلام ، نقل شده است كه فرمود :
مَوضِعُ العَقلِ الدِّماغُ ، و القَسْوَةُ و الرِّقَّةُ فِى القَلبِ.۱جايگاه عقل مغز است ، و قساوت و رقّت در دل جاى دارند.
همان طور كه در اين روايت آمده است ، ميان شناخت هاى عقلى و مغز و همچنين ميان شناخت هاى قلبى و قلب (به معناى تلمبه خانه خون) ، رابطه ويژه اى وجود دارد ، و اين رابطه را هر كس در وجود خود احساس مى كند .

1.تحف العقول : ص ۳۷۱ .

  • نام منبع :
    مباني شناخت
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1388
    نوبت چاپ :
    دوم
تعداد بازدید : 481444
صفحه از 484
پرینت  ارسال به