۱۱۷۲۱.الإمامُ الهاديُّ عليه السلام :إذا كانَ زَمانٌ، العَدلُ فيهِ أغلَبُ مِن الجَورِ فَحَرامٌ أن تَظُنَّ بأحَدٍ سُوءا حتّى يُعلَمَ ذلكَ مِنهُ . و إذا كانَ زَمانٌ، الجَورُ أغلَبُ فيهِ مِن العَدلِ فليسَ لأحَدٍ أن يَظُنَّ بأحَدٍ خَيرا ما لَم يَعلَمْ ذلكَ مِنهُ . ^۱

2444

حُسنُ الظَّنِّ بِاللّهِ

الكتاب :

(وَ ذلِكُمْ ظَنُّكُمُ الَّذِي ظَنَنْتُمْ بِرَبِّكُمْ أَرداكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ مِنَ الخاسِرِينَ) . ^۲

(وَ يُعَذِّبَ المُنافِقِينَ وَ المُنَافِقاتِ وَ المُشْرِكِينَ وَ المُشْرِكاتِ الظَّانّيِنَ بِاللّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَيْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ وَ غَضِبَ اللّهُ عَلَيْهِمْ وَ لَعَنَهُمْ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِيرا) . ^۳

الحديث :

۱۱۷۲۲.رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله :و الذي لا إلهَ إلاّ هُو، لا يَحسُنُ ظَنُّ عبدٍ مُؤمِنٍ بِاللّهِ إلاّ كانَ اللّهُ عندَ ظَنِّ عَبدِهِ المؤمِنِ؛ لأنَّ اللّهَ كَريمٌ بِيَدِهِ الخَيراتُ، يَستَحيِي أن يكونَ عَبدُهُ المؤمِنُ قد أحسَنَ بهِ الظَّنَّ ثُمّ يُخلِفُ ظَنَّهُ و رَجاهُ، فَأحسِنُوا بِاللّهِ الظَّنَّ و ارغَبُوا إلَيهِ . ^۴

۱۱۷۲۱.امام هادى عليه السلام :هر گاه روزگارى بود كه عدالت در آن بر ستم غالب باشد ، حرام است كه به كسى گمان بد برى ، مگر اين كه بدى او بر تو معلوم شود و هرگاه روزگارى بود كه در آن بيداد بر دادگرى غالب باشد ، هيچ كس نبايد به كسى گمان نيك برد ، مگر اين كه خوبى او بر وى معلوم شود .

2444

گمان نيك به خداوند

قرآن :

«همين گمانى كه به پروردگارتان داشتيد ، شما را هلاك كرد و از زيانكاران شديد» .

«تا مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرك را كه به خدا گمان بد مى برند ، عذاب كند . بدِ زمانه بر آنان باد و خدا بر ايشان خشم نموده و لعنتشان كرده و جهنم را برايشان مهيا كرده و چه بد سرانجامى است» .

حديث :

۱۱۷۲۲.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :سوگند به آن كه جز او خدايى نيست ، هيچ بنده مؤمنى به خدا گمان نيك نبرد ، مگر اين كه خداوند مطابق همان گمان با او عمل كند ؛ زيرا خداوند كريم است و همه خوبيها به دست اوست و شرم دارد از اين كه بنده مؤمنش به او گمان نيك برد و او خلاف گمان و اميد بنده رفتار نمايد . پس به خدا گمان نيك بريد و بدو روى آوريد .

2443

مَوارِدُ جَوازِ سوءِ الظَّنِّ

۱۱۷۱۵.رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله:اِحتَرِسُوا مِنَ النَّاسِ بسُوءِ الظَّنِّ . ^۱

۱۱۷۱۶.الإمامُ عليٌّ عليه السلام :إذا استَولَى الصَّلاحُ على الزَّمانِ و أهلِهِ ثُمّ أساءَ رَجُلٌ الظَّنَّ برَجُلٍ لَم تَظهَرْ مِنهُ حَوبَةٌ فقد ظَلَمَ، و إذا استَولى الفَسادُ على الزَّمانِ و أهلِهِ فَأحسَنَ رَجُلٌ الظَّنَّ برجُلٍ فَقَد غَرَّرَ . ^۲

۱۱۷۱۷.عنه عليه السلامـ مِن كتابِهِ للأشتَرِ لَمّا وَلاّهُ مِصرَ ـ: الحَذَرَ كُلَّ الحَذَرِ مِن عَدُوِّكَ بعدَ صُلحِهِ ؛ فإنَّ العَدُوَّ ربَّما قارَبَ لِيَتَغَفَّلَ، فَخُذْ بِالحَزمِ، و اتَّهِمْ في ذلكَ حُسنَ الظَّنِّ . ^۳

۱۱۷۱۸.الإمامُ الصّادقُ عليه السلام :إذا كانَ الزَّمانُ زَمانَ جَورٍ و أهلُهُ أهلَ غَدرٍ فالطُّمَأنِينَةُ إلى كُلِّ أحَدٍ عَجزٌ . ^۴

۱۱۷۱۹.عنه عليه السلام :لا تَثِقَنَّ بأخِيكَ كُلَّ الثِّقَةِ؛ فإنَّ صَرعَةَ الاستِرسالِ لا تُستَقالُ . ^۵

۱۱۷۲۰.الإمامُ الكاظمُ عليه السلام :إذا كانَ الجَورُ أغلَبَ مِنَ الحَقِّ لَم يَحِلَّ لأحَدٍ أن يَظُنَّ بأحَدٍ خَيرا حتّى يَعرِفَ ذلكَ مِنهُ . ^۶

2443

موارد جايز بودن بدگمانى

۱۱۷۱۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :با بدبينى ، خويشتن را از گزند مردم نگه داريد .

۱۱۷۱۶.امام على عليه السلام :هر گاه درستى و پاكى بر روزگار و مردمش حكمفرما شد ، اگر كسى به ديگرى بى آن كه گناهى از او آشكار شود گمان بد برد ستم كرده است و هرگاه فساد و نا راستى بر روزگار و مردم آن چيره شد ، اگر كسى به ديگرى گمان نيك برد و خوش بين باشد ، فريب خورده است .

۱۱۷۱۷.امام على عليه السلامـ در فرمان استاندارى مصر به مالك اشتر ـنوشت : بعد از صلح با دشمنت ، از او سخت برحذر باش ؛ زيرا گاه دشمن ، خود را به تو نزديك مى كند ، تا غافلگيرت سازد ؛ پس دورانديش و محتاط باش و خوش بينى به دشمن را متهم كن .

۱۱۷۱۸.امام صادق عليه السلام :اگر روزگار ، روزگارِ ستم باشد و مردمش اهل نيرنگ ، اطمينان كردن به تمام افراد درماندگى است .

۱۱۷۱۹.امام صادق عليه السلام :به برادرت اعتماد كامل و تمام مكن ؛ زيرا زمين خوردن ناشى از اطمينان كردن بخشودنى نيست .

۱۱۷۲۰.امام كاظم عليه السلام :هرگاه ستم و نا راستى ، از حق و راستكارى بيشتر بود، بر هيچ كس روا نيست كه به كسى گمان خوب برد ، مگر آن گاه كه خوبى او بر وى معلوم شود .