خويش را بيابد و با اين دريافت ، به معرفت و محبّت خدا برسد كه «مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبَّهُ ؛ ^۱ هركس خود را شناخت ، پروردگارش را شناخته است» .

نقش ياد خدا در سازندگى انسان

در نصوص اسلامى ، نقش ياد خدا در سازندگى انسان ، به تفصيل مورد توجّه قرار گرفته است كه براى نمونه ، به سه دسته از آنها اشاره مى كنيم :
دسته اوّل ، رواياتى كه در آنها نقش ياد خدا در آفت زدايى و سالم سازى قلب ، مورد توجه قرار گرفته است ؛ مانند اين روايات كه از امام على عليه السلام نقل شده است :

۰.ذِكرُ اللّهِ ، مَطرَدَةُ الشَّيطانِ . ^۲

۰.ياد خدا ، دور كننده شيطان است .

۰.ذِكرُ اللّهِ ، رَأسُ مَالِ كُلِّ مُؤمِنٍ ورِبحُهُ السَّلامَةُ مِنَ الشَّيطانِ . ^۳

۰.ياد خدا ، سرمايه هر مؤمن و سود آن ، سلامتى در برابر شيطان است .

۰.ذِكرُ اللّهِ ، دَواءُ أَعلالِ النُّفوسِ . ^۴

شيطان بزرگ و جنود آن كه در تمام اعماق قلوب انسان ها شاخه و ريشه دارد، باشد؛ و هركس ، براى رفع فتنه از درون و برون خويش ، بايد مجاهده نمايد و اين جهاد است كه اگر به پيروزى رسيد ، همه چيز و همه كس اصلاح مى شود . ^۱

رمز خودسازى

در اين جا ، فرصت نقد و بررسى روش علماى اخلاق در مبارزه با خودخواهى و معالجه رذايل اخلاقى و سالم سازى دل از طريق ممارست بر ضدّ آنها نيست . لذا تنها به بحث و بررسى درباره رهنمود مهم امام على عليه السلام بسنده مى كنيم . ايشان درباره اساسى ترين كارى كه به سالم سازى قلب مى انجامد ، چنين مى فرمايد :

۰.أَصلُ صَلاحِ القَلبِ اشتِغالُهُ بِذِكرِ اللّهِ . ^۲

۰.اصل صلاح دل ، مشغول داشتن آن به ياد خداست .

اين سخن ، از سخنان درخشان و برجسته امام على عليه السلام است ؛ بلكه از معجزات علمى آن بزرگوار محسوب مى شود . در اين كلام ، امام ، دقيق ترين درس هاى سالم سازى دل و سير و سلوك الى اللّه را به كسانى كه طالب اين راه هستند ، داده است .
بر اساس اين رهنمود ، ياد خدا رمز خودسازى است . ياد خدا ، در واقع انسان را از خودِ حيوانى تهى مى كند و بدين وسيله ، انسان مى تواند خويشتن را از رذايل اخلاقى پاك نمايد و خودِ انسانىِ