اين مقاله، حاصل بخش كوتاهي از اين طرح است كه روايات عبيد الله حلبي و برادرش محمد را به عنوان يكي از منابع كليني در تأليف الكافي بررسي مي‌كند؛ با اين حال، در بررسي اسناد الكافي، به مقايسه با سلسلة اسناد منابع ديگر حديثي نيز مي‌پردازد. اسناد روايات محمد از آن رو تنظيم شده که با مقايسة اسناد مشابه، معلوم شود مقصود از تعبير حلبي، به گونة مطلق در روايات، عبيد الله است يا برادرش محمد؟

خاندان حلبي، عبيد الله و محمد بن علي

الف. خاندان حلبي، خانواده‌اي از محدثان متقدم شيعي

خاندان حلبي يا آل ابي شعبه، از خانواده‌هاي علمي شيعه در عصر امام حسن و امام حسين( تا امام رضا( بوده‌اند. از اين خاندان برجسته، محدثان و راويان چندي برخاسته‌اندکه همگي آنان را از راويان ثقه و مورد اعتماد دانسته‌اند. ^۱ خاندان حلبى اهل کوفه بودند، اما از آنجا که براى تجارت به حلب رفت و آمد مي‌کردند، به حلبي مشهور شدند. ^۲
سرسلسلة اين خاندان، ابوشعبه است که در شمار راويان از حسنين( از او ياد شده است. ^۳ براي ابوشعبه فرزنداني به نام‌هاي علي، ^۴ عمر ^۵ و عيص ^۶ ياد کرده‌اند. علي بن ابي شعبه فرزنداني به نام‌هاي عبيد الله، ^۷ عبد الاعلي، ^۸ عمران ^۹ و محمد ^۱۰ داشته است. عمران فرزندي با نام يحيي داشت که از راويان امام صادق(عليه السلام) و شاگردان آن حضرت به شمار مي‌رود و خود نيز مؤلف کتابي بوده است. ^۱۱ از عمر بن ابي شعبه نيز فرزندي با نام احمد مي‌شناسيم که از راويان امام کاظم و امام رضا( بوده و کتابي نيز داشته است. ^۱۲
عبيدالله و برادرش محمد ـ که هر دو در حيات امام صادق(عليه السلام) درگذشتند ـ ^۱۳ در زمرة راويان امام صادق(عليه السلام) و مؤلفان کتاب‌اند. مشهورترين عضو خاندان حلبي، عبيد الله بن علي حلبي از اصحاب گرانقدر امام جعفر صادق(عليه السلام) و از راويان مشهور شيعي است. ^۱۴

کتاب حلبي منبعي مکتوب در تأليف الکافي

احسان سرخه‌اي

چکيده

نوشته حاضر ـ كه بخشي از طرح بازسازي كتاب حلبي است ـ مي‌كوشد تا روايات عبيدالله و محمد حلبي در كتاب الكافي را بررسي كند و آنها را با سلسلة اسناد منابع ديگر حديثي مقايسه كند و روشن سازد كه مقصود از حلبي، اگر به صورت مطلق ذكر شود، كدام يك از دو برادر است. از اين رو، ابتدا به معرفي خاندان حلبي پرداخته و سپس از دو برادر سخن گفته و به روايات اين دو در كتاب كافي پرداخته است.

کليد واژه‌ها: منابع حديثي، الكافي، عبيدالله حلبي، محمد حلبي، كتاب حلبي.

درآمد

مقالة حاضر، بخشي از طرح «بازسازي كتاب عبيد الله بن علي حلبي» است. اين طرح ـ كه مي‌تواند در ادامه، تدوين مجموعة روايات آل ابي شعبه را نيز به دنبال داشته باشد ـ مي‌كوشد تا:
الف. روايات خاندان حلبي را از مجموعة منابع حديثي گردآورى كند؛
ب. با بررسي اسناد مندرج در منابع حديثي، كشف كند كه در هر دسته از سلسة اسناد روايات، از عبيدالله حلبى با چه نام يا تعبيري ياد شده است؛
ج. تا حدّ امکان، احراز كند كه كدام يك از روايات از كتاب مشهور حلبى و كدام يك از روايات شفاهي او اخذ شده است؛
د. با بررسي سلسلة اسناد و جستجو در متون حديثي، منابع احتمالي كتاب حلبي را بيابد؛
ه‍ . طرق كلينى، صدوق و شيخ طوسي به روايات کتاب حلبي را گردآورد و پس از دسته‌بندى آنها، طرق مشهور به كتاب حلبي را شناسايي كند؛
و. رجال موجود در اين طرق را بررسي كند و به كشف اين نكته بپردازد كه كدام يک از راويان، بدون آن كه خود مؤلف كتابي باشند، روايات حلبي را نقل كرده‌اند و كدام يك از آنان خود صاحب كتابي هستند و چه بسا روايات كتاب حلبي را نيز در كتاب خود درج كرده‌اند؛
ز. در نهايت، روايات كتاب حلبي را بر اساس عنوان‌گذاري فقهى در كتب اربعه و وسائل الشيعة دسته‌بندي كند.