اعتبار و مفهوم‌سنجي روايات کاستي عقل زنان - صفحه 90

اعتبار و مفهوم‌سنجی روایات کاستی عقل زنان

محمود کریمیان ۱

چکیده

احادیث کاستی عقل زنان در منابع حدیثی اهل سنّت و شیعه با شمار قابل توجّهی گزارش شده است. مصادر کهن و معتبر شیعی، همچون کتاب الکافی، کتاب من لایحضره الفقیه و نهج البلاغه آن را با سندهایی مرسل و ضعیف گزارش کرده‌اند. وضعیت سندها به گونه‌ای است که هیچ نوع خبر مستفیضی، حتّی مستفیض معنوی، شکل نمی‌گیرد. این گروه از روایات در کتاب‌های صحیح البخاری، صحیح مسلم و دیگر منابع معتبر حدیثی اهل سنّت گزارش شده‌اند و از منظر آنان صحیح به شمار می‌روند، اما با توجّه به گستره موضوع و اهمیت آن و با توجّه به وضعیت سندی و متنی گزارش‌های موجود از آنها حجیت را لازم برای استناد به شارع ندارند. از سوی دیگر، دلالت روایات نیز با ابهام مواجه است؛ برخی آنها را قضایای خارجی و ناظر به اشخاص خاص در دوره صدور دانسته‌اند، برخی نیز از واژه عقل به کار رفته در این روایات عقل تجربی را برداشت کرده‌اند و برخی دیگر روایات را ناظر به عقل نظری و یا عقل ابزاری دانسته‌اند. اما به نظر می‌رسد که این روایات ناظر به تفاوت زن و مرد در آفرینش باشد؛ یعنی تفاوت فطری آنها در حاکم بودن روح تعقّل یا روح احساس در حیطه امور مربوط به اداره جامعه و خانواده، و لحن نکوهش‌آمیز و یا همراه با تحقیر در برخی روایات نیز می‌تواند ناظر به قرار گرفتن زن در جایگاه مرد باشد.

کلیدواژه‌ها: نقصان عقل، عقل زنان، اعتبار سنجی، فقه الحدیث، روایات مشکل.

درآمد

روایات کاستی عقل زنان از دسته روایات مشکل محسوب می‌شود و چون نیمی از افراد جامعه بشری را زنان تشکیل می‏دهند، وجود این احادیث سؤال‌هایی را پدید می‌آورد از این

1.پژوهشگر پژوهشکده علوم و معارف حدیث.

صفحه از 113