ترديدى باقى نمى ماند كه او از ستاره هاى تابناك عصر زرين و درخشان علم در دهه هاى ميانى قرن پنجم بوده است.

انگيزه تأليف

حلوانى ، در عصر طلايى فرهنگ و ادب مى زيسته و سخن نخست مجامع فرهنگى آن روزگار ، فصاحت و بلاغت و سلاست بوده است. او به مانند سلف صالح خويش ، سيد رضى ، پا به ميدانى نهاد كه قهرمانى اش از آنِ سخنوران بود ، و در عرصه اى به طرح انديشه هاى علوى و جعفرى و معارف اهل بيت عليهم السلام پرداخت كه شعر و نثر و مقامات نويسى ، مهم ترين نشانه فضل بود. در عصر او متعلّمان ، كتاب هاى جاحظ و ابن عبيده ريحانى و سخنان عتّابى و اشعار ابان لاحقى ^۱ را فرا مى گرفتند و در اين ميان ، اراده غالب حاكمان بر حذف و مهجور نهادن سخنان فصيح و نغز امامان معصوم شيعه عليهم السلام بود ، و اين زمينه را به نفع اديبان و به زيان شيعيان آماده مى ساخت. او ، خود فضاى معاصر خويش را چنين ترسيم مى كند: هرگاه از اميرمؤمنان عليه السلام و ديگر امامان عليهم السلام ياد مى شود ، رنگ چهره منافقان و كافران دگرگون شود ، و اگر اندرزى نيكو يا حكمتى رسا و يا عبارتى برجسته و خطبه اى نمايان و نوشته اى شيوا برايشان روايت كنى ، خشم گيرند و مى گويند: «من و امثال من ، چنين خبرى نشنيده ايم» و من مى گويم :
اگر به ديده انصاف بنگرى و از زورگويى و مخالفت كناره بگيرى ، خواهى دانست كه آنچه شنيده اى ، نمى از يمى و كمى از فراوان است. ^۲
حلوانى ، سياست هاى كهنه بنى اميه را ، زمينه ساز جريان هاى عصر خويش مى داند. او به سياست عبدالملك بن مروان اشاره مى كند كه همچون سلف بدكار خويش ، معاويه و به

خلاف احاديث ديگر كتاب ، مسندا ذكر مى كند ، ^۱ به استاد ديگرش كه به احتمال فراوان از استادان اصلى وى بوده است ، اشاره مى كند. حلوانى ، طريق خود را چنين آغاز مى كند: «أخبرنى الشيخ أبوالقاسم على بن محمّد بن محمّد المفيد رحمه اللّه » ، كه حاكى از شاگردى او نزد فرزند برومند شيخ مفيد است. بنا بر آنچه ابن طاووس مى گويد ، حلوانى از او در كتاب ديگرش نهج النجاة نيز حديث نقل كرده است ^۲ .

شاگردان حلوانى

براساس طريق هاى روايى گذشته ، مى توان از «على بن الحسين بن على الرازى» و «ابوزكريا ، يحيى بن على الخطيب التبريزى» ، به عنوان شاگردان حلوانى نام برد. افزون بر اين ، استقبال و بهره گيرى دانشمندان و نويسندگان از كتاب و توجه آنان به آن ، به ويژه عماد الدين طبرى ، مؤلف بشارة المصطفى و ابن بطريق ،از بزرگان قرن ششم كه تنها يك قرن با وى فاصله دارند ، نشان از استقبال عالمان از كتاب او و استفاده كتبى آنان دارد.

عصر مؤلف

بر اساس علم طبقات رجال و با توجه به سال وفات مشايخ حلوانى ، مى توان وى را از محدثان قرن پنجم هجرى دانست؛ زيرا همان گونه كه گذشت ، شاگردان شيخ مفيد (م 413) ^۳ مانند سيد مرتضى (م 436) ^۴ و شيخ ابوالقاسم على بن محمّد ، فرزند شيخ مفيد و ابو يعلى جعفرى (م 463) ^۵ ، داماد و جانشين شيخ مفيد كه همه از بزرگان اوايل قرن پنجم و از استادان حلوانى هستند ، و با توجه به تاريخ ذكرشده شاگردى او نزد برخى از ايشان و نيز تاريخ استفاده او از علّامه بندينجينى ^۶ در سال 425 ،