203
در پرتوِ حديث

سپس بيش از پنجاه كتاب را از اين دسته نام مى برد كه برخى از آنها ، جزو مهم ترين و يا بزرگ ترين جوامع روايى اهل سنّت هستند. گفتنى است اين كتاب ها ، مهم ترين كتاب هايى هستند كه علّامه از آنها نقل كرده است و گرنه ، نام كتاب هايى را كه كمتر استفاده مى كند ، در همان محل استفاده ياد مى كند ، و ما نشان خواهيم داد كه تعداد آنها از اين دسته نيز بيشتر است. اينك شواهدى را براى هر يك از انگيزه هايى كه علّامه مجلسى نام مى برد ، به همان ترتيب ارائه مى دهيم:

الف : تفسير حديث و لغات مشكل

علّامه مجلسى در اين راستا ، از همه كتب اصلى لغت و ادب و مهم تر از آنها ، كتاب هاى غريب الحديث سود مى برد. افزون بر اينها ، علّامه از شروح اصلى كتب اهل سنّت استفاده مى كند ۱ ، و با تخصص و تبحّر فوق العاده خود در احاديث و معانى آنها ، گاه چند معنا را فراروى خواننده مى نهد ، و گاه معنايى مشهور را ردّ مى كند و معناى منتخب خود را ارائه مى دهد. ۲ در ميان اين كتاب ها ، بيشترين سهم به نهايه «ابن اثير» اختصاص دارد. در يك تتبع اجمالى ، بيش از دو هزار مورد ، استفاده علّامه مجلسى از اين كتاب به دست آمد كه اين رقم ، حتى از القاموس المحيط فيروزآبادى با حدود هزار و ششصد مورد بيشتر است. ديگر كتب مورد استفاده علّامه مجلسى در اين زمينه ، عبارت اند از : «غريب الحديث» از ابن سلاّم و ابن قتيبة : و صحاح جوهرى و نيز كتاب هاى ديگر كه در بخش پايانى نوشته ، خواهند آمد.
تنها ذكر اين نكته در اين جا جالب توجه است كه لغات غريب تفسير شده در مجموعه بحار الأنوار ، خود به تنهايى كتابى چهار جلدى به نام «غريب الحديث» فى بحار الأنوار گشته است ، كه به مناسبت همايش بزرگداشت علّامه مجلسى ، نخستين جلد آن و بقيه نيز

1.علّامه مجلسى از فتح البارى ، نوشته ابن حجر عسقلانى ، و شرح كرمانى كه هر دو ، شرح صحيح بخارى هستند ، و نيز شرح نووى بر صحيح مسلم فراوان است. براى نمونه بنگريد : بحار الأنوار ، [ ۳۷ / ۱۹۹ و ۲۶۹ ، ۵۹ / ۲۲۹ ، ۶۰ و ۳۲ ، ۶۳ / ۲۹۵] و [۸ / ۱۷۳ ، ۹ / ۳۰۴ ، ۱۸ / ۱۴۵ ، ۲۲ / ۳۰۵] و [۵۵ / ۴۵ و ۵۷ / ۲۳۴ ، ۵۸ / ۱۴۰ ، ۲۲۹].

2.به عنوان مثال بنگريد : ج ۶۰ ، ص ۳۰۸.


در پرتوِ حديث
202

منابع ، جامع روايى ديگر سيوطى ، يعنى الجامع الصغير و مجمع الزوائد از نورالدين هيثمى است. در زمينه تاريخ و رجال نيز به سيره ابن هشام و أسد الغابة فى معرفة الصحابة اشاره نموده است. ۱
اگر بر اينها ، نقل علّامه مجلسى از كتاب هاى شيعه را كه مؤلفان آنها به طور مستقيم از سنّيان نقل مى كنند ، ۲ بيفزاييم ، در بن بستى ظاهرى گرفتار مى شويم ، و برابرى ارزشى قرينه هاى نقل و عدم نقل و اعتبار يكسان آنها ، ما را وادار مى كند به گونه اى اين دو را با هم سازگار كنيم. به نظر اين قلم ، مطالعه انگيزه هاى علّامه مجلسى در نقل از مصادر اهل سنّت و نيز دقت در چگونگى نقل احاديث اهل سنّت و كيفيت استفاده از منابع عام اهل سنّت ، مى تواند اين تعارض ظاهرى را حل كند.

انگيزه هاى نقل از مصادر اهل سنّت

خوشبختانه ، علّامه مجلسى مانند بسيارى ديگر از محققان و مؤلفان بزرگ و كارآزموده ، شيوه و اهداف كار سترگ خود را در مقدمه ارزشمندش ، آورده است.
علّامه مجلسى در يك گزارش اجمالى ، از مهم ترين منابع مورد استفاده خود ، در حدود بيست كتاب لغت و غريب الحديث را نام مى برد كه از آنها براى تصحيح و تفسير معانى واژه هاى حديث بهره مى برد ، و سيزده شرح حديثى را نيز در كنار اينها جاى داده است. پس از اين دسته ، اصلى ترين كتاب هاى حديثى اهل سنّت را نام مى برد و مى گويد:
قد نورد من كتب أخبارهم للردّ عليهم ، أو لبيان مورد التقيّة ، أو لتأييد ما روىَ من طريقنا ، مثل ما نقلناه عن صحاحهم الستّة و جامع الاُصول لابن الأثير و... ؛۳گاه از كتاب هاى روايى اهل سنّت ، اخبارى را نقل مى كنيم كه يا براى ردّ آنهاست ، و يا نشان دادن موارد تقيّه و يا تأييد آنچه از طريق خود و شيعه نقل كرده ايم؛ مانند آنچه از صحاح سته و جامع الاصول و ديگر كتاب هاى آنها آورده ايم.

1.همان ، ج ۱۰۲ ، ص ۷۴ ، ح ۴۵.

2.بنگريد : نقل علّامه مجلسى از مناقب ابن شهر آشوب در سرتاسر بحار الأنوار ، و نيز آنجا كه طريق هاى صاحب مناقب را به كتاب هاى اهل سنّت ذكر كرده است (بحار الأنوار ، ج ۱ ، ص ۶۲).

3.بحار الأنوار ، ج ۱ ، ص ۲۴ ـ ۲۵.

  • نام منبع :
    در پرتوِ حديث
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 299497
صفحه از 410
پرینت  ارسال به