چكيده
واژه «تصحيف»، به معناي «خطا کردن» است و در اصطلاح، به حديثي گفته مي‌شود که بخشي از سند يا متن آن، به چيزي شبيه يا نزديک به آن، تغيير کرده باشد.
برخي گونه‌هاي تصحيف عبارت‌اند از: تصحيف ديداري، تصحيف شنيداري، تصحيف در سند و تصحيف در متن.
«تحريف» از «حرف» به معناي «کج شدن از راه و تغيير جهت»، ريشه مي‌گيرد و در دانش حديث، به معناي «دگرگون ساختن سند و يا متن براي اغراض نادرست» است.
در تحريف، لازم نيست که متنِ دگرگون‌شده، شبيه متن اصلي باشد، و اندک بودن و يا زياد بودن مقدار تغيير نيز مهم نيست؛ آنچه براي تحريف‌کننده مهم است، رسيدن به خواسته خويش است.
«قلب» در لغت، به معناي «وارونه و جا به جا کردن» است و «حديث مقلوب» در اصطلاح متأخران، يعني حديثي که بخشي از سند يا متنش با بخش ديگري از خود آن، و نه خارج آن، جا به جا شده باشد.
قلب متني، در جايي است که کلمه‌اي از يک متن با کلمه ديگري از همان متن، جا به جا شده باشد.
براي يافتن تصحيف، تحريف و قلب در متن حديث، نياز به دانش نقد حديث و سپس تشکيل خانواده حديث داريم. در بخش سند نيز به دانش رجال و به‌ويژه علم طبقات و سندشناسي، نيازمنديم.
