3 . گواهى تاريخ

جالب توجّه است كه بدانيم استناد به «گواهى تاريخ» در گفتارها و نوشتارها ، ريشه در تعاليم اسلامى دارد . از نگاه متون اسلامى ، زمان ، مانند مكان ، شاهد و گواه اعمال انسان است و روزى به سود يا زيان او گواهى خواهد داد و چنان كه از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله روايت شده ، هر روزِ نو از تاريخ ، خطاب به آدمى زاده مى گويد :
أنَا خَلقٌ جَديدٌ ، وَ أنَا فيما تَعمَلُ غَدا عَلَيكَ شَهيدٌ .^۱
من يك [روز و] آفريده نو هستم ، و فردا[ى قيامت] براى كارهايى كه [ امروز ]انجام مى دهى ، بر تو گواه خواهم بود .
چگونگى شهادت دادنِ تاريخ در دنيا ، واضح است ؛ امّا گواهى تاريخ در زندگىِ پس از مرگ ، ممكن است به معناى تجسّم اعمال روزهاى زندگى باشد ، چنان كه در حديث آمده است :
يُفتَحُ لِلعَبدِ يَومَ القِيامَةِ عَلى كُلِّ يَومٍ مِن أيّامِ عُمُرِهِ أربَعٌ وَ عِشرونَ خِزانَةً ، عدَدَ ساعاتِ اللَّيلِ وَ النَّهارِ .^۲
در روز قيامت ، براى هر روز از روزهاى عمر انسان ، ۲۴ خزانه ، به شمار ساعات شب و روز ، گشوده مى شود .
صحنه هايى كه در رستاخيز ، از حوادث زندگى انسان به نمايش گذاشته مى شود ، در واقع ، شهادت تاريخ به سود و يا زيان اوست .

4 . قانونمندى تاريخ

از نگاه قرآن و احاديث اسلامى ، تاريخ ، قانونمند است ، بدين معنا كه حوادث و تحوّلات تاريخى ، بر اساس اصول و ضوابط معيّنى شكل مى گيرند .