تاريخ : سه شنبه 1393/9/18 تاریخ ایجاد:
کد خبر: 37204
افق‌های جدید در روابط فرهنگی ایران و اروپا

افق‌های جدید در روابط فرهنگی ایران و اروپا

گزارش سفر هیأت علمی مؤسسه دارالحدیث به سه کشور اروپایی

جمعی از اساتید و مسئولان دانشگاه و پژوهشگاه قرآن و حدیث که برای آشنایی با فرهنگ و تمدن غرب و شیوه های آموزشی آن راهی اروپا شده بودند پس از برگزاری بیست و یک جلسه کاری نیمه شب پنجشنبه ششم آذر به ایران باز گشتند. 
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دارالحدیث ـ در این سفر حجة الاسلام و المسلمین دکتر محمد تقی سبحانی نیا، معاون فرهنگی، ارتباطات و امور بین الملل موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث ریاست این هیئت را عهده دار بود.

معاونت فرهنگی و ارتباطات و امور بین الملل برای هر چه پر ثمر شدن این سفر، از ماه­ها قبل با هماهنگی وزارت امور خارجه و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برنامه علمی و دقیقی را برای عزیمت به سه کشور ایتالیا، یونان و آلمان را در دستور کار خویش قرار داده بود.

در این هیئت آقایان حجة الاسلام و المسلمین سید محمد کاظم طباطبایی رییس دانشکده و پژوهشکده علوم و معارف حدیث، دکتر هادی حجت معاون آموزش دانشگاه قرآن و حدیث، حجة الاسلام والمسلمین رسول رضوی معاون پژوهشی دانشگاه قرآن و حدیث، حجة الاسلام و المسلمین احمد غلامعلی معاون پژوهشکده علوم ومعارف حدیث،حجة الاسلام و المسلمین دکتر مهدی غلامعلی معاون پژوهش پژوهشگاه قرآن و حدیث، حجة الاسلام و المسلمین سید رسول موسوی نماینده دانشگاه در اصفهان و حجة الاسلام والمسلمین بهروز حسین پور مدیر اجرایی سفر حضور داشتند.  

گفتنی است حجة الاسلام و المسلمین طباطبایی سرپرستی علمی گروه  را عهده دار بودند. دراین سفر در کنار جلسات علمی، هشت جلسه فرهنگی و سیاسی نیز با مقامات ایرانی در اروپا برگزار شد.

 در این سفر بازدید و گفتگوهای متعدد علمی با اساتید دانشگاه های ایتالیا، یونان و آلمان، کشیش ها و اسقف های کاتولیک، ارتدوکس و پروتستان و همچنین نشست هایی با سفیران و مسئولان سیاسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در این کشورها انجام شد. گزارش اجمالی نشستها در ادامه می آید.

بخش اول) نشستهای علمی:
ایتالیا، مقصد اول

سه نشست علمی در ایتالیا و واتیکان برگزار شد.
سخنرانی حجج اسلام آقایان طباطبایی و دکتر سبحانی نیا در دانشگاه توروگاتا به دعوت پرفسور پاپا ، رییس دپارتمان حقوق اسلامی با حضور چند تن از اساتید گروه و دانشجویان مقطع ارشد و دکتری

اساتید محترم در صبح روز اول یعنی پنجشنبه ۲۲ آبان پس از بازدید از بخشهای مختلف دانشگاه توروگاتا در سالن جلسات دانشگاه حضور پیدا کردند. این جلسه از هفته قبل به دانشجویان اطلاع رسانی شده بود و پوسترهای آن در سطح دانشگاه به چشم می خورد. دانشجویان ارشد و دکتری رشته حقوق اسلامی در جلسه حاضر بودند. در این جلسه ابتدا دکتر محمد تقی سبحانی نیا  در موضوع « انسان محوری دینی در ادیان ابراهیمی» و سپس استاد طباطبایی سخنان خود را ذیل عنوان « دین و حقوق در دوران معاصر، چالشها وچشم اندازها» ارائه کردند. گذشته از خوش آمد گویی و سخنان کوتاه پرفسور پاپا رییس دپارتمان حقوق اسلامی دانشگاه توروگاتا یکی از پرفسورهای دیگر دانشگاه نیز مقاله خود را ارائه داد. در بخش دوم جلسه اساتید به پرسشهای دانشجویان پاسخ گفتند. این جلسه بسیار مورد استقبال دانشجویان و اساتید ایتالیایی قرار گرفت و هنگام ظهر پایان یافت.

 

بازدید از دانشگاه پاپی سالیزیانا و جلسه با معاون دانشگاه پرفسور پدر جیان فرانکو کافیل

صبح روز جمعه، ۲۳ آبان بازدید دو ساعت و نیم  از دانشگاه پاپی سالیزیانا و شرکت در جلسه ای برای آشنایی با دانشگاه و شیوه های آموزشی آن. در این بازدید پرفسور پدر جیان فرانکو کافیل معاون آموزش دانشگاه به معرفی و تبیین روند آموزشی دانشگاه پرداخت و در جلسه پایانی ضمن تکمیل مباحث یاد شده به پرسش های اساتید پاسخ گفت.

جلسه با دبیر شورای پاپی گفتگوی ادیان اتیکان آقای میگوئل آیوزو

این نشست ظهر جمعه ۲۳ آبان در دفتر شورای گفتگوی ادیان واتیکان در نزدیکی کلیسای معروف واتیکان برگزار شد. این جلسه که به همت رایزن فرهنگی ایران در ایتالیا و واتیکان صورت گرفته بود، آقای میگوئل آیوزو دبیر شورای پاپی گفتگوی ادیان واتیکان به ضرورت و نیازهای واتیکان و بحث گفتگوی بین ادیانی اشاره کرد. در ادامه استاد طباطبایی به چالش خانواده در مسیحیت و بحث مهدویت پرداخت و گفتگوهای چالشی و یا مشترک بین دو دین در جلسه شکل گرفت. آقای میگوئل آیوزو آرزو کرد که بتواند به ایران و به ویژه شهر مقدس قم بیاید.

یونان ، مقصد دوم
دیدار با اسقف اعظم یونان ایرونوموس دوم دفتر خلیفه گری کلیسای ارتودکس یونان و گفتگو در موضوع اشتراکات ادیان ابراهیمی و دغدغه های مشترک دینمداران در جهان معاصر

هیات اعزامی از دانشگاه قرآن و حدیث به ریاست علمی حجت الاسلام و المسلمین طباطبائی روز چهارشنبه مورخ ۲۸ آبان ۱۳۹۳ همراه دکتر محمد حسین مظفری رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی با حضور در دفتر خلیفه گری کلیسای ارتودکس یونان با ایرونوموس دوم اسقف اعظم یونان در آتن دیدار و دربارة نحوه توسعه روابط فرهنگی و دینی میان دو کشور بحث و تبادل نظر کردند. حجت الاسلام و المسلمین طباطبائی با اشاره به نقش رهبران دینی در آشنایی ملت ها با فرهنگ های یکدیگر بر مشترکات دینی ادیان الاهی و توحیدی برای تقویت همزیستی مسالمت آمیز پیروان ادیان تأکید کرد و افزود: رهبران دینی می توانند با گسترش معنویت و تقویت اخلاق زمینه را برای تحکیم مناسبات انسانی و کاهش آلام و رنجهای جوامع بشری هموار سازند.

 

 

بازدید از کلیسای قدیسه باربارا و جلسه با کشیش نمونه (پدر) این کلیسا و آشنایی با برنامه های تبلیغی و فرهنگی متنوع در کلیسا

عصر روز چهارشنبه اساتید با حضور در کلیسای قدیسه  باربارا با کشیش و فعالیتهای عبادی و فرهنگی کلیساهای ارتدوکس آشنا شدند. پس از بازدید از قسمتهای مختلف، جلسه ای در سالن جلسات کلیسا با حضور کشیش و چند شخصیت دفتر خلیفه گری آتن برگزار شد. این کلیسا در شمار کلیساهای نمونه یونان به شمار می رود.

سه جلسه با ارشمندریت اسپیریدوس رییس صومعه‌ی مسیح منجی (ع) یونان ـ شهرنَفبَکتوس

در ادامه سفر در عصر روز چهارشنبه مورخ ۲۸ آبان ۱۳۹۳ به شهر تاریخی نفبکتوس در غرب یونان سفر کردیم. این شهر حدودا در دویست کیلومتری آتن قرار داشت. در شامگاه چهارشنبه پس از رسیدن به صومعة عیسی مسیح(ع) با روحانیان مسیحی حاضر دیدار و طی سه نشست مشترک در شامگاه چهارشنبه، صبح و عصر روز پنجشنبه دربارة مسائل مورد علاقة دو طرف و راه های همکاری با یکدیگر گفتگو شد. در این جلسات که هرکدام بیش از دوساعت به طول انجامید موارد مشترک و سپس موضوعی چالشی مورد بحث قرار می گرفت. بخشی از مسائل کلامی، فقهی و آیینی در این جلسات بحث شد.
در این دیدارها رئیس صومعة عیسی مسیح(ع) ارشمندریت اسپیریدوس  لوگوثیتس بر اهمیت مبادلات دینی بین مراکز دینی ایران و یونان تأکید کرد و در شرایط دشوار کنونی نقش رهبران دینی را در اعتلای تفاهم میان مسلمانان و مسیحیان مهم دانست. اسپیریدوس  لوگوثیتس اظهار امیدواری کرد که برای تحقق این هدف بتواند در پاسخ به این دیدارها در فرصت مناسبی به جمهوری اسلامی ایران سفر نماید. گفتنی است در تمام این جلسات مشاور رییس جمهور یونان و یک تن از کشیش های دفتر خلیفه گری آتن حضور داشتند.

 
آلمان – مقصد سوم

آقای میشائیل مارکس و پرفسور توبی آس یوخام - آکادمی علوم براندنبورگ - پروژه کرونیکا - آلمان ـ شهر پتسدام- آشنایی با مراحلپروژه و شیوه کربن نگاری تاریخ گذاری قرآن

آکادمی علوم براندنبورگ :اساتید و پژوهشگران دارالحدیث صبح روز دوشنبه ۳ آذر، با آقایان میشائیل مارکس و پرفسور توبی آس یوخام اساتید و مدیران پروژه کرونیکا دریک جلسه علمی نسبتا طولانی با مراحل  پروژه و شیوه کربن نگاری تاریخ گذاری قرآن آشنا شدند. از جمله رهاوردهای این جلسه آشنایی از نزدیک با شیوه، رویکرد و اندیشه مستشرقان و قرآن پژوهان بود. گفتنی است جناب دکتر اصفهانی و دکتر آقایی از ایرانیان مقیم در آلمان نیز در جلسات حاضر بودند.
از مهمترین دستاوردهای تحقیق حول تاریخ قرآن کریماین بود که طی آزمایش کربن که بر روی چند نسخه خطی قرآن کریم صورت گرفته ثابت شده است که کتابت قرآن کریم به زمان حیات پیامبر(ص) باز می­گردد. این در حالی است که تا پیش از این از سوی غرب ادعا میشد بین نزول قرآن تا کتابت آن فاصله­ای بیش از یک قرن افتاده است.

 

مدیر انستیتو یا واحد دانشگاهی مستقل علوم انسانی و اسلامی دکتر محمد رضوی راد قزوینی

اعضای هیئت علمی صبح روز سه شنبه پس از حرکت از برلین و گذراندن ۲۸۰ کیلومتر به انستیتو و واحد دانشگاهی مستقل علوم اسلامی هامبورگ رسیدند. در این آکادمی در جلسه ای با دکتر  رضوی راد مدیر آکادمی  با سیستم  تحصیلات عالی آلمان و آکادمی علوم اسلامی آشنا شدند. این جلسه سه ساعت به طول کشید. پس از پایان جلسه و با توجه به کوتاهی روزها در این فصل سال آلمان اعضا شبانه به برلین بازگشتند تا در جلسات روز بعد بتوانند به موقع شرکت کنند.
 

جلسه با کشیش و مدیر آکادمیهای پروتستان برلین سراسر آلمان دکتر رودریگر زاخاو

با توجه به اینکه در این سفر با دو گروه مسیحیان یعنی کاتولیک ها و ارتدوکس ها آشنایی چهره به چهره رخ داده بود، برای تکمیل این اطلاعات در جلسه ای با مسیحیان پروتستان دیدگاه های اصلی آنان مورد بررسی قرار گرفت. این جلسه ساعت ده صبح روز چهارشنبه پنج آذر در آکادمی پروتستان برلین تشکیل شد. دکتر رودیگر زاخاو کشیش و مدیر آکادمیهای پروتستان سراسر آلمان بود که تعدادشان به ۱۶ آکادمی می­رسید. در این جلسه به مسائلی چون توسعه دین، آینده کلیسا و تاسیس خانه وحدت و نیز راهکارهای تقویت دین داری جوانان  اشاره کرد.

 

جلسه با مدیر گروه زبان و ادبیات عرب دانشگاه برلین خانم پرفسور پاتریس گرونالد و اعضای گروه و دستیاران علمی وی

عصر روز چهارشنبه پنج آذر پس از جلسه ای فرهنگی با سفیر ایران جناب آقای ماجدی، اساتید دارالحدیث راهی دانشگاه برلین شدند. در این جلسه علمی که با خانم پرفسور پاتریس گرونالد و همچنین اعضای گروه و دستیاران علمی وی انجام شد با با شیوه آموزشی و یک پروژه علمی ادبیات قرآنی آشنایی هایی صورت پذیرفت. در ابتدای این جلسه معاون دانشگاه برلین نیز در جلسه حاضر و به میهمانان خیر مقدم گفت. توانمندی علمی و شیوه های تخصصی این گروه کاملا مشهود بود. در این نشست هر یک از حاضران به بیان تخصص خود در فعالیتهای دانشگاهی پرداخت و سپس خانم پروفسور پاتریس به تبیین یکی از پروژهای فقه اللغه قرآنی پرداخت. در این جلسه دکتر سبحانی نیا با اشاره به نوع پروژه های قرآنی که در کشورآلمان انجام می شود کاستی  این پروژه ها را در این دانست که بیشتر به مباحث حواشی و شکلی یا تاریخی قرآن توجه داشته به مباحث محتوایی توجه ندارد .

ب. جلسات با دستگاه های اجرایی و فرهنگی جمهوری اسلامی

استادان دانشگاه قرآن و حدیث در سه کشور اروپایی ایتالیا، واتیکان، یونان و آلمان در حاشیه بازدیدهای علمی خود، با مسئولان سیاسی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در این کشورها نیز دیدار کردند. سه جلسه در ایتالیا با سفیر ایران در ایتالیا، سفیر ایران در واتیکان و رایزن فرهنگی، سه جلسه با رایزن فرهنگی در یونان و دو جلسه با سفیر و رایزن فرهنگی ایران در آلمان مجموعه نشستهای فرهنگی و سیاسی اساتید موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث بودند که در قالب هشت جلسه کاری برگزار شد. خلاصه ای از این جلسات در ذیل می آید.
آقای پورمرجان رایزن فرهنگی ایران در ایتالیا

نخستین جلسه هیئت اساتید در شامگاه چهارشنبه ۲۱ آبان ۱۳۹۳ با جناب آقای پور مرجان رایزن فرهنگی ج ا ا در ایتالیا برگزار شد. وی ضمن توصیف مناسبات فرهنگی ایتالیا به ویژگیهای علمی دانشگاههای این کشور اشاره کرد. ایشان در این جلسه به وضعیت علوم اسلامی در  دانشگاههای رم پرداخت و فرهنگ عمومی ایتالیایی ها وبرخی از قوانین این کشور را برای جمع حاضر تبیین کرد. در پایان این جلسه دکتر قربانعی پور مرجان برنامه بازدیدهای علمی و فرهنگی هیئت اساتید را ارائه نمود
 

آقای مظفری سفیر ایران در رم

دومین نشست فرهنگی ـ سیاسی اساتید دانشگاه قرآن و حدیث با جناب آقای جهانبخش مظفری سفیر محترم جمهوری اسلامی ایران در ایتالیا بود. این نشست در محل اقامت وزیر در شب جمعه ۲۲ آبان برپا شد. وی ضمن معرفی ایتالیا، وضعیت صنعت در این کشور را تبیین و میزان تعاملات مالی را نسبت به سایر کشورهای اروپایی خوب توصیف نمود.
آقای مظفری در پاسخ به سئوال یکی از اساتید که از فرهنگ عمومی و حساسیتهای ایتالیایی ها پرسیده بود گفت: اخلاق و رفتار ایتالیایی ها نیز با ایرانی ها نزدیک است. اما با تمام اینها نسبت به مسائل داخلی ایران حساس و آن را پیگیری می کنند. به عنوان نمونه اقدام اخیر در ایران یعنی اعدام ریحانه جباری در ایران سبب تجمع ایتالیایی ها در مقابل سفارت شد. مساله ای که بسیاری از ایرانی ها از آن بی خبرند. در پایان این نشست طرفین چگونگی راهکارهای فرهنگی را بررسی کردند .

حجت الاسلام محمد طاهر ربانی سفیر ایران در واتیکان

 در شامگاه روز جمعه ۲۳ آبان ـ سومین روز سفر اساتید محترم هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث به اروپا ـ  سومین نشست فرهنگی با مسئولان جمهوری اسلامی ایران در ایتالیا برگزار شد. این نشست با دعوت حجة الاسلام و المسلمین محمد طاهر ربانی سفیر محترم ج ا ا در واتیکان و در محل اقامتگاه وی برپا شد.
آقای ربانی با بیان اینکه امسال شصتمین سال روابط ایران و واتیکان است به تاریخچه این ارتباط از قبل از انقلاب تا به حالا اشاره کرد و وظایف سفارتخانه را تشریح نمود. سفیر ایران در واتیکان  تشکیلات کلیسای کاتولیک را توضیح داد و روند جالب و نسبتا مترقی انتخاب پاپ را برای اساتید حاضر شرح نمود و گفت پاپ منصبی است که از عصمت برای مسیحیان برخوردار است. وی به چالش مهم کلیسا در عرصه خانواده اشاره کرد و به جلسه روز گذشته کاردینال ها اشاره و به مسائلی همچون چگونگی رسیدن به آرامش و چگونگی دستیابی به فرهنگ خانواده در کلیسا پرداخت.
حجه الاسلام طباطبایی در این نشست به بحث منجی پژوهی اشاره کرد و این مساله را از دیدگاه مسیحیت تبیین نمود و تکیه به این مساله را به عنوان یک بحث مشترک اسلام و مسیحیت مهم تلقی نمود. آقای ربانی ضمن استقبال از این بحث به رفت و آمدهای آیت الله امامی کاشانی و همچنین یکی از مسئولان دولت قبل در این زمینه با واتیکان اشاره کرد و لی اهتمام جدی به آن را موقوف به بررسی ها کارشناسی و تبیین آن در یک مجمع تخصصی دانست.


آقای دکتر محمد حسین مظفری رایزن فرهنگی ایران در آتن

یونان دومین کشوری بود که اعضای محترم هیئت علمی راهی آن شدند. در این کشور بیشتر قرار بود تا با اعتقادات و شیوه های آیینی مسیحیت ارتدوکس آشنا شویم . سه جلسه فرهنگی برای آشنایی با یونان و فرهنگ آن با جناب آقای دکتر محمد حسین مظفری رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران برگزار شد.
نخستین جلسه فرهنگی در یونان در روز سه شنبه ۲۷ آبان در محل رایزنی فرهنگی و دومین جلسه در شامگاه همان روز در رستوران پارس شهر آتن در فضایی ایرانی ـ سنتی راس ساعت ۲۰ برگزار شد. جناب مظفری در معرفی یونان گفت: این کشور در جنوب شرقی اروپا و جنوب شبه جزیره بالکان قرار دارد و بیشتر مرزهایش آبی است و با دریاهای اژه، یونان و مدیترانه محاصره شده است. این کشور دارای شش هزار جزیره است وبسیار زیبا است. یونان را می توان مهد تمدن مغرب زمین و زادبوم دموکراسی، فلسفه غرب، بازی های المپیک، علوم سیاسی ونمایشنامه نویسی دانست. 
 دکتر مظفری گفت اگرچه یونان پیشینه خوبی در علوم داشته ولی امروزه فاقد شکوفایی ویژه ای هست. در پایان جلسه مطالبی درباره ارتدوکس و جریانات مسیحیت صحبت شد و مسائلی را استاد طباطبایی و استاد رضوی مطرح کردند که مورد استقبال رایزن قرار گرفت.  گفتنی است در پایان سفر به یونان در شامگاه روز جمعه ۳۰ آبان نیز در جلسه ای با حضور رایزن فرهنگی جناب دکتر مظفری و به جمعبندی نتایج سفر پرداخته شد.
 

 

آقای ایمانی پور رایزن فرهنگی ایران در برلین

اساتید هیئت علمی پس از بازدید از کشور یونان و نشستهای علمی، صبح روز شنبه  اول آذر عازم برلین شدند. پس از ورود به آلمان در رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی حاضر شده و پس از نماز ظهر در یک جلسه نسبتا طولانی با جناب آقای دکتر محمد مهدی ایمانی پور رایزن فرهنگی ج اا در آلمان تا نزدیک غروب وضعیت فرهنگی آلمان و مطالعات اسلامی بررسی شد.
رایزن فرهنگی ایران در آلمان ضمن استقبال گرم از هیئت اساتید به معرفی آلمان پرداخت و وضعیت صعودی تمایل به بی دینی را در این کشور از چالشهای مهم در فرا روی کلیسا دانست که نسبت به دیگر کشورهای اروپایی بیشتر است. حدود۳۲ درصد از جمعیت ۸۵ ملیونی آلمان در اداره امار فدرال اظهار بی دینی نموده اند. ۳۱ درصد پروتستان و ۳۰ درصد هم کاتولیک و حدود ۵ درصد هم مسلمان هستند که ۷۰ درصد از آنها سنی و ۱۰ در صد شیعه و ۱۵ درصد علوی هستند.
وی در این جلسه وضعیت اقتصادی آلمان  را خوب توصیف کرد و به تبیین شاخص های رشد اقتصادی این کشور وضعیت مالیاتی  پرداخت و از فرهنگ صرفه جویی آنان سخن گفت. در ادامه آقای دکتر ایمانی پور درباره وضعیت مطالعات اسلامی سخن گفت وبیان داشت که حدود سیصد مرکز شیعی پس از انقلاب در آلمان شکل گرفته است. پنج سالی است که الهیات در دانشگاه فرانکفورت و چند شهر مسلمان نشین دایر شده است. بیشتر هم آلمانها ظاهرا به دنبال تعلیم و ساماندهی ویا به دست گرفتن اندیشه ائمه جماعات خود آلمان هستند. وی از ورود کرسی حافظ شناسی با گرایش شیعه شناسی به الهیات پروتستان دانشگاه فرانکفورت، ترجمه آلمانی قرآن با گرایش شیعی برای اولین بار و تاسیس بنیاد اسلامی و کتاب سال اسلام به زبان آلمانی  خبر داد. این دیدار نزدیک اذان مغرب پایان یافت.
 

 

مهندس ماجدی سفیر ایران در برلین

نشست سیاسی ـ فرهنگی اساتید و پژوهشگران موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث در ظهر روز چهارشنبه ۲۰ آبان ماه ۱۳۹۳ با جناب آقای علی ماجدی سفیر محترم ایران در آلمان برگزار شد. در این نشست که در محل اقامت سفیر برگزار شد، لزوم الگو برداری از نظام آموزشی تحصیلات عالی آلمان، جایگاه قم و نیاز رابطه علمی مراکز اسلامی آلمان با دانشگاه ها و موسسات علمی شهر مقدس قم بررسی شد. 

 

و جلسه با آیت الله رمضانی مسئول مرکز اسلامی هامبورگ

صبح روز پنج شنبه و درآستانه بازگشت، هیئت اساتید اعزامی از ساعت نه و نیم تا یازده در جلسه ای با آیت الله رمضانی امام مرکز اسلامی امام علی(ع) هامبورگ با نیازهای پژوهشی غرب آشنا شدند. این جلسه در سالن کتابخانه مرکز اسلامی برگزار شد. در پایان جلسه قرار شد که در نیمه اسفند ماه ایشان در نشستی در دارالحدیث قم به نیازهای جدید غرب در عرصه پژوهشهای اسلامی بپردازند.
در پایان جلسه، اساتید دانشگاه قرآن و حدیث از همانجا راهی فرودگاه هامبورگ شده و به سفر علمی و فرهنگی  خویش پایان دادند.

لینک خبر در خبرگزاری ها :

خبرگزاری بین المللی قرآن (ایکنا)

خبرگزاری فارس

خبرگزاری فارس

خبرگزاری فارس :
خبرگزاری ایکنا :
خبرگزاری ایرنا :