کار تألیف این تفسیر تا جلد بیستم انجام شده و جلدهای هفتم تا پانزدهم هم آماده چاپ و انتشار است.
حجتالاسلام و المسلمین مهدی رستمنژاد، مفسر قرآن و عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) العالمیه در گفتوگو با خبرگزاری بینالمللی قرآن (ایکنا)، به ارائه توضیحاتی درباره وضعیت تألیف تفسیر الجامع الأثری و جوانب مختلف این پروژه و ویژگیهای این اثر تفسیری پرداخت.
تألیف تفسیر الجامع الأثری تا جلد ۲۰ انجام شده است
رستمنژاد با بیان اینکه هم اکنون کار تألیف تفسیر الأثری تا آیه ۱۰۰ سوره اعراف انجام شده است، اظهار کرد: با توجه به اینکه بخشی از تفسیرهای پایانی هنوز تایپ نشده و در قالب جلدهای مدون درنیامده است، میتوان به صورت تقریبی گفت که کار تألیف تا پایان جلد ۲۰ انجام شده است.
۹ جلد تفسیر الجامع الأثری آماده چاپ است
وی افزود: البته در حال حاضر تا جلد پانزدهم که تفسیر آیات تا پایان سوره نساء را دربر میگیرد، هم تایپ شده و هم اصلاحات نهایی پس از تایپ آن انجام شده و آماده چاپ است.
رستمنژاد با اشاره به این مطلب که طرح تألیف تفسیر الجامع الأثری توسط مرحوم آیتالله معرفت آغاز شده است، بیان کرد: پیش از این شش جلد از این تفسیر که تألیف خود آقای معرفت بوده، چاپ و منتشر شده است، اما مجلدات بعدی هیچ کدام چاپ و منتشر نشده است. کار علمی و کار تألیف جلدهای بعد از پانزدهم تا جلد بیستم هم انجام شده و به اتمام رسیده است و آن چه باقی مانده تایپ و مقابله و سایر کارهای اجرایی است که به مرور انجام خواهد شد.
وی در مورد علت چاپ نشدن مجلدات هفتم تا پانزدهم نیز با اشاره به این که پروژه تألیف تفسیر الجامع الأثری در مجموعه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و در گروه قرآنپژوهی این پژوهشگاه در حال انجام است، گفت: بر اساس سیاستهای این پژوهشگاه مقرر شده است که مجلدات این تفسیر به صورت جلدهای تک تک منتشر نشود، بلکه تعداد قابل توجهی از آن در مجموعهای نسبتاً کامل و به صورت سری چاپ خواهد شد.
مؤلف تفسیر الجامع الأثری افزود: بر همین اساس احتمالاً تا جلد ۱۵ این تفسیر که به نظر میرسد تعداد قابل توجهی است، و آماده هم هست، در صورت تأمین بودجه به صورت یک جا چاپ خواهد شد.
حجتالاسلام رستمنژاد در پاسخ به این پرسش که آیا تألیف این اثر را به تنهایی بر عهده دارد، بیان کرد: بله، کار علمی این تفسیر به تنهایی انجام میشود. علاوه بر این، به دلیل این که این تفسیر به عربی نوشته میشود، دو نفر ارزیاب عرب یا به تعبیر دیگر عربینویس هستند که کار را میبینند و پیشنهاداتی علمی هم گاهی دارند و درباره تفصیل و تلخیص مطالب نظر میدهند. در تدوین هم سه نفر از بیت آقای معرفت در تهیه مقدمات و تایپ و مقابله و انجام مراحل اجرایی کمک میکنند.
تفسیر الجامع الأثری با حدود ۴۵ جلد تکمیل میشود/ پایان یافتن پروژه در ۱۵ یا ۲۰ سال آینده
وی در مورد این که این تفسیر در نهایت در چند جلد تکمیل خواهد شد، گفت: تخمین ما این است که تفسیر الجامع الأثری حدوداً ۴۵ جلد یا نزدیک ۴۵ جلد میشود.
مؤلف تفسیر الجامع الأثری افزود: این هم که چگونه یک سوم قرآن تاکنون نزدیک به نیمی از مجلدات این تفسیر را به خود اختصاص داده است باید گفت که برخی از روایاتی که در ادامه تفسیر هم مطرح خواهد شد، پیش از این ذکر شده و مورد بحث قرار گرفته است و از این جهت بخش های اول تفسیر معمولاً فربه تر از بخش های بعدی و پایانی از کار در میآید.
رستمنژاد همچنین در مورد پیشبینیاش از اینکه چه زمانی کار تألیف تفسیر الجامع الأثری به اتمام خواهد رسید، گفت: من تعهدم با آقایان این است که هر سال چهار جلد و بعضاً سه جلد را تحویل دهم و تا الان هم تقریباً همین طور بوده است. اگر هیچ مشکلی پیش نیاید احتمالاً به خواست خدا بتوانیم ۱۵ تا ۲۰ سال دیگر این تفسیر را به پایان برسانیم.
محتوای تفسیر الجامع الأثری/ تجمیع روایات مرتبط با آیات؛ یکی از اهداف این تفسیر
وی در مورد محتوای این تفسیر نیز بیان کرد: بنا این است که ما تمام روایات شیعه و اهل سنت را از منابع تفسیری و تاریخی و حدیثی و ... که به هر نحوی در ارتباط با آیه است و حتی اسرائیلیات را بیاوریم. این خودش یک هدف بوده است که تمام روایات ذیل یک آیه جمع شود، اما بعد از این که روایات جمع شد و تجمیع اطلاعات صورت گرفت، این روایات پالایش میشود.
چینش اجتهادی روایات در تفسیر الجامع الأثری
رستمنژاد با بیان این که روایات نیز بر اساس یک چینش اجتهادی ارائه میشود، اظهار کرد: ابتدا روایات اسباب نزول، بعد روایات قرائت، بعد روایاتی که مربوط به واژههاست و لغات را معنا کرده است، میآید و بعد روایاتی را که مربوط به محتوا و مراد آیه است می آوریم. بعد از آن روایاتی را می آوریم که به نوعی پیوندی و پیوستی با آیه دارد اما این پیوند خیلی مستقیم نیست ولی به نوعی می شود از آن برای فهم آیه کمک گرفت. بعد از آن روایات مشکل داری که سنداً یا از حیث محتوا با مبانی دین ناسازگار است و معمولاً در منابع اهل سنت و گاهی در روایات ما هم پیدا می شود، و همچنین روایاتی که اسرائیلیه و روایات ساختگی ای که یهودی ها ساخته اند و در کتاب های ما تزریق کرده اند می آید.
وی ادامه داد: پس از آن هم روایاتی که مربوط به تأویل آیات و تطبیق آیات است و روایاتی که مربوط به تفسیر می شود همه می آید و گفته می شود که این از باب بطن است، این از باب جری است و ... . با این کار نوعی طبقه بندی روایات هم صورت می گیرد و در نهایت در مورد روایاتی که اشکال دارد یا نیاز به توضیح دارد توضیح لازم داده میشود و اگر روایتی هم نیاز به نقد دارد نقد می شود.
رستمنژاد در پاسخ به این پرسش که آیا این روش همان روشی است که آیتالله معرفت نیز استفاده کرده است، بیان کرد: بله، این روشی است که از همان ابتدا که شروع شده است به کار گرفته شد؛ گر چه در همان دوره هم هر چه ما از جلدهای اول فاصله گرفتیم روشمندتر عمل کردیم و دقیقتر شدیم و کاملتر بحث ها را آوردیم.
وی افزود: من از ابتدا بودم و در طول حدود پنج، شش سالی که در خدمت آقا مشغول بودیم تقریباً گام به گام به این روش رسیدیم و این طور نبود که از روز اول تمام نقشه در اختیار ما باشد، اما خب به مرور روش را کامل کردیم و بعد بر میگشتیم و قسمتهایی را که میتوانستیم اصلاح میکردیم و بعد از آن هم هیچ گونه تغییری به آن معنا نداشتیم و همان روش را گرفتیم و الان هم داریم بر اساس همین روش پیش میرویم.
مزیتهای روش به کار گرفته شده در تفسیر الجامع الأثری/ آشکار شدن فاصله روایات معصوم از غیرمعصوم
رستمنژاد در مورد مزیتها و ویژگیهای این روش گفت: این روش چون مقارنهایست خیلی خوب حد فاصل روایات معصوم را از غیرمعصوم را نشان میدهد و خواننده میبیند که آنها در چه عرصههایی ورود پیدا کردهاند و اهل بیت(ع) در چه عرصههایی ورود پیدا کردهاند. با این روش مشخص میشود که نوع نگاه تابعین و اصحاب نسبت به تفسیر چیست و فهمشان چیست و نگاه اهل بیت(ع) چگونه است و این یک امکان داوری را برای خواننده فراهم میکند.
طبقهبندی روایات تفسیری
وی از طبقهبندی روایات به عنوان مزیت دیگر این روش یاد کرد و گفت: روایات تفسیری و مجموعاً روایاتی که ما در تفسیر الجامع الأثری میآوریم در هیچ کتابی طبقهبندی نشده است. بله بعضی جاها، جسته گریخته و به صورت پراکنده آمده است که فلان روایت از باب تأویل است و فلان روایت از باب بطن است و ... اما این طبقهبندی در این جا دارد به طور کامل انجام میشود و مزایای زیادی دارد.
مؤلف تفسیر الجامع الأثری همچنین با اشاره به این مطلب که هدف از تدوین و تألیف این مجموعه نقل صرف نیست، بیان کرد: در این جا ما نقل به همراه پالایش و تحلیل را داریم و برای مثال شرح و توضیح برخی روایات و پاسخ به برخی اشکالات و نقد روایات ضعیف و اسرائیلیات خود مسئله مهمی است که در این جا دارد انجام میشود.
وی با بیان این که البته تحلیلهایی که انجام میشود اجمالی است، اظهار کرد: روایات خیلی زیاد است و به صورت مفصل و گسترده نمیتوان به بحث درباره آنها وارد شد، چرا که اگر بخواهیم به صورت مفصل وارد بشویم بیش از ۱۰۰ جلد کتاب میشود. اما همین مقداری که وارد میشویم و طبقهبندی میکنیم امتیازی است که تا به حال تقریباً در هیچ کتابی به این صورت نداشتهایم؛ مخصوصاً این که به صورت جامع هم شیعه و هم اهل سنت دیده شود.
مخاطب تفسیر الجامع الأثری عموم مسلمین شیعه و سنی است
رستمنژاد در پایان با بیان این که این کتاب کتابی مرجع خواهد بود، عنوان کرد: این کتاب منبعی برای اهل علم و مخصوصاً کسانی است که در رشته تفسیر و علوم قرآن و کسانی که در رشته حدیث یا در رشته معارف متخصص هستند. مضاف بر این که این تفسیر فقط شیعه را در نظر ندارد و جامعه اسلامی را در نظر دارد و مخاطبان آن علمای اسلام و دانشگاه الأزهر مصر که قلب فرهنگی جهان اهل سنت است و همین طور عموم مسلمین است.