يادداشت دبير علمى‏

رى، يكى از كهن‏ترين مراكز تمدّنى ايران است كه قدمت چندين هزارساله دارد و مردمان آن را قومى با تمدن و هنر پيشرفته توصيف كرده‏اند. اين شهر در سال 22 هجرى به دست مسلمانان افتاد و توسعه‏اش از آن پس آغاز شد و تا بِدان‏جا گسترش يافت كه پيش از حمله مغول (سال 616 ق)، آن را يكى از بزرگ‏ترين و آبادترين بلاد اسلامى توصيف و جمعيت آن را بالغ بر دو ميليون نفر گزارش كرده‏اند.^۱
در دوره اسلامى، رى، از سده سوم و چهارم، داراى يك حوزه نسبتاً توانمند علمى شد و شخصيت‏هاى بزرگى را، از شيعه و اهل‏سنّت، در خود پروراند. عالمان و انديشمندانى چون: ثقةالاسلام كلينى م 329ق)، ابن قِبّه رازى (ق 4)، ابن مُسكويه (م‏321 - 421 ق)،

ابو حاتم رازى (م 322 ق)، ابن فارِس رازى (329 - 395ق)، ابو بكر رازى (325 - 385 ق)، محمّد بن زكريا رازى (م 302 ق) و ... در اين دوره مى‏زيسته‏اند.
با افول و از رونق افتادن حوزه‏هاى علمى بغداد و قم، رى به سرآمدِ شهرهاى علمى شيعه در آن روزگار تبديل شد و قرن پنجم و ششم، دوران بالندگى علمى رى به شمار مى‏رود. در اين برهه، عالمانى همچون: ابو الفتوح رازى (ق 6)، صفى‏الدين رازى (ق 6) صاحب كتاب تبصرة العوام، سديد الدين حمصى رازى (م 600ق) نويسنده كتاب المنقذ من التقليد، شيخ منتجب الدين رازى (504 - 585 ق) نويسنده كتاب الفهرست و قطب الدين رازى (م 696 - 766 ق) تأثيرگذار بوده‏اند.
دو. از زندگى عبد الجليل رازى، اطلاعات دقيقى در دست نيست. تنها منبع براى شناخت اجمالى او، فهرست شيخ منتجب الدين رازى است كه معاصر وى بود و نيز كتاب نقض از خود وى كه در لابه‏لاى آن و به مناسبت، مطالبى را در باره خود، بازگو كرده است.
منتجب الدين، او را چنين توصيف كرده است:
الشيخ الواعظ، نصير الدين عبد الجليل بن أبى الحسين بن أبى الفضل القزوينى، عالم، فصيح، دَيّنٌ.^۱
اين تعبيرها (الشيخ، الواعظ، نصير الدين، عالم، فصيح، دَين) نشان‏دهنده جايگاه علمى، اجتماعى و معنوى عبد الجليل است.