آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی در نخستین نشست تخصصی «فقه انتخابات» تأکید کرد: تعیین حاکم یا تعیین رئیس جمهور یا نمایندگان مجلس، یا شوراهای شهری یا محلی، خبرگان و تمام اینها از اموری است که قوام جامعه به آن است، جعل الله لکم فیها قیاماً، قوام جامعه به این است. پس این امر مشروعی است و بالاتر از مشروع یک امر لازمی است.
به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح، به همت گروه فقه سیاسی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، اولین نشست تخصصی فقه انتخابات با ارائهآیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانیبرگزار شد.
آیت‌الله فاضل لنکرانی در این نشست تخصصی به چند محور مهم پرداخت. مهمترین محورهایی که در این نشست مورد بحث قرار گرفت شامل موارد ذیل می‌شود؛
محور اول: ادله فقهی مشروعیت و لزوم انتخابات.
محور دوم: حق و یا تکلیف بودن انتخابات و شرکت در آن.
محور سوم: نسبت میان انتخابات با بیعت و شورا.
لزوم شرعی و عقلی-عقلانی انتخابات.
در ابتدای نشست آیت‌الله فاضل لنکرانی به اهمیت و لزوم انتخابات اشاره کرده و گفت: باید دو بحث مد نظر ما باشد: اولاً «مشروعیت» انتخابات و ثانیاً «لزوم» انتخابات و بر همین اساس نیز بر لزوم شرعی و عقلی-عقلانی انتخابات تاکید کرد.
وی با تصویر دو فضای حکومت دینی و حکومت غیر دینی، بر لزوم شرعی و عقلی انتخابات در فضای حکومت دینی و لزوم عقلی-عقلانی این مهم در حکومت غیر دینی استدلال کرد.
ادله قرآنی و روایی مشروعیت انتخابات
رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، برای اثبات مشروعیت انتخابات از منظر فقهی به آیات متعددی از قبیل آیات ۵ و ۵۸ سوره نساء و آیه ۱۱ سوره رعد استدلال کرد. وی با تأکید بر فراوانی و تضافر روایات مربوط به این بحث، به روایاتی از قبیل«لابد للناس من امیر»و«کلکم راع»اشاره کرده، تاکید کردند که این روایات از آیات مورد اشاره نیز قابل استفاده است.
انتخابات؛ راه ادای امانت به اهل آن در عصر غیبت
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، به عنوان اولین مستند قرآنی مشروعیت انتخابات به آیه ۵۸ سوره نساء پرداخت«إِنَّ اللَّهَ یَأمُرُکُم أَن تُؤَدُّوا الأَماناتِ إِلى أَهلِها وَإِذا حَکَمتُم بَینَ النّاسِ أَن تَحکُموا بِالعَدلِ». وی با استدلال با اشاره مفاد آیه مبنی بر «لزوم واگذار کردن امانت به اهلش»، «حکومت» را از بارزترین مصادیق امانت برشمرده و اموری از قبیل تعیین حاکم، انتخاب رئیس جمهوری و نمایندگان مجلس، و اعضای شورای شهر و… را از مهمترین امور هر حکومتی قلمداد کرد که مردم باید آن‌ها را به اهلش بسپارند و یکی از بهترین و مهمترین و شاید بتوان گفت تنها راه ادای امانت حکومتی و مناصب سیاسی و اجتماعی، خصوصاً در عصر غیبت، انتخابات است.
وجوب و لزوم انتخابات از باب واجبات نظامیه
استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، به عنوان دومین دلیل قرآن مشروعیت انتخابات به آیه ۵ سوره نساء اشاره کرد«وَلَا تُؤْتُوا السُّفَهَاءَ أَمْوَالَکُمُ الَّتِی جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ قِیَامًا.»وی با استفاده از این آیه «واجبات نظامیه را تبیین کرده و در تعریف آن گفت: واجبات نظامیه یعنی واجباتی که نظام جامعه بر آن استوار است، جامعه نیاز به طبیب دارد، جامعه نیاز به مهندس دارد، نیاز به کارگر دارد، اینها همه‌اش عنوان واجبات نظامیه را دارد و تحت عنوان واجب کفایی قرار می‌گیرد، یعنی هر شغلی که جامعه به او نیاز دارد، قوام جامعه به او هست.
وی سپس با تطبیق این مهم بر مسئله حکومت و انتخابات، این امر را یکی از مهمترین واجبات نظامیه دانست که فقدان آن منجر به مختل شدن جامعه و نظام معاش مردم می‌گردد. و برهمین اساس یه یک قاعده کلی مستنبط از آیه اشاره کرد که: «هر چیزی که قوام جامعه به آن باشد انسان باید دقت کند و او را به اهلش بدهد، اموال را نباید به سفها داد، اگر انسان را به سفها بدهد از بین می‌برند. حاکم را نباید یک آدم سفیه قرار داد». سپس با اشاره به آیه بعدی این سوره«وَابْتَلُوا الْیَتَامَى حَتَّى إِذَا بَلَغُوا النِّکَاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْدًا فَادْفَعُوا إِلَیْهِمْ أَمْوَالَهُمْ »شرط واگذاری منصب به افراد را دارا بودن شرط رشد سیاسی و اجتماعی دانست.
آیت‌الله فاضل لنکرانی در ادامه گفت: تعیین حاکم یا تعیین رئیس جمهور یا نمایندگان مجلس، یا شوراهای شهری یا محلی، خبرگان و تمام اینها از اموری است که قوام جامعه به آن است، جعل الله لکم فیها قیاماً، قوام جامعه به این است. پس این امر مشروعی است و بالاتر از مشروع یک امر لازمی است.
انتخابات و وجوب دخالت جامعه در تعیین سرنوشت خود
وی به عنوان سومین دلیل قرآن، آیه ۱۱ سوره رعد را مورد استدلال قرار داد«إِنَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَومٍ حَتّى یُغَیِّروا ما بِأَنفُسِهِم.»
آیت‌الله فاضل، با تفکیک بین سرنوشت فردی و سنوشت اجتماعی، گفت: خدای تبارک و تعالی سنّتش این است که خود جامعه بیاید در سرنوشت خودش دخالت کند، اگر یک جامعه‌ای دنبال صلاح و مصلحت و رشد نباشد خدای تبارک و تعالی به حال خودش رها می‌کند، اگر یک جامعه‌ای دنبال کمال باشد، ما تعبیر اینطور کنیم، جامعه دنبال کمال است، کمال فکری، کمال اقتصادی، کمال سیاسی، می‌خواهد در همه اینها پله‌های ترقی را طی کند خدا می‌فرماید من هم کمک‌تان می‌کنم، من هم شما را یاری می‌کنم.
انتخابات راه تعیین سرنوشت اجتماعی
رئیس مرکز فقه ائمه اطهار عنوان کرد: برای تعیین سرنوشت اگر جامعه بخواهد یک راه مطمئنی را اختیار کند راه انتخابات است، با انتخابات می‌تواند سرنوشت خودش را رقم بزند، یعنی ما وقتی به انتخابات از این دید نگاه کنیم که انتخابات تأثیر در سرنوشت اجتماعی دارد، علاوه بر اینکه در سرنوشت اشخاص هم دخالت دارد، خیلی عنوان بزرگی می‌شود.
وی با اشاره به اینکه این آیه شریفه خبر در مقام انشاء است، ادامه داد: خدای تبارک و تعالی خبر می‌دهدإن الله لا یغیر ما بقومٍ حتی یغیروا ما بانفسهم، اما خبر در مقام انشاء هم می‌تواند باشد یعنی جامعه موظف است سرنوشت خودش را تعیین کند نه اینکه خدا بگوید اگر جامعه حرکت کرد خدا هم یک عنایتی می‌کند و یک سنتی دارد، خبر نیست، خبر در مقام انشاء است. جامعه مکلف است در سرنوشت خودش دخالت کند.
انتخابات، هم حق است و هم وظیفه شرعی
استاد فاضل لنکرانی با اشاره به اینکه هر حقّی منتزع از یک حکم تکلیفی است تا یک حکمی نباشد حقّی وجود ندارد. پس هر جا حق باشد باید یک تکلیفی هم باشد نمی‌شود بگوئیم حق هست اما تکلیف نیست، گفت: در بحث انتخابات هم مسئله حق را داریم، حق جامعه این است که حاکم خودشان را معین کنند، این یک امری است که هم عقلی است و هم عقلائی. حاکم نمی‌تواند به ظلم و جور و غلبه حکومت کند حقّ جامعه است که حاکم را معین کند.
وی ادامه داد: غیر از مسئله حق، وظیفه شرعی هم هست، در جاهایی که حکومت دینی نداریم و مسئله دینی نداریم فقط در محدوده حق عقلی و عقلائی مسئله باقی می‌ماند ولی از ادله‌ای که الآن ذکر کردیم به خوبی استفاده می‌شود که این یک وظیفه شرعی است یعنی واجب است.
انتخابات و مسئله حفظ نظام
آیت‌الله فاضل لنکرانی با اشاره به اینکه برخی با استدلال به قاعده حفظ نظام تلاش می‌کنند وجود انتخابات را اثبات کنند، بیان داشت: اینکه گفته شود حفظ نظام واجب است و انتخابات از لوازم و مقدمات حفظ نظام است و سپس مبتنی بر وجوب مقدمع واجب، به اثبات وجود انتخابات استدلال شود، گرچه امر درستی است، اما نتیجه آن وجوب ارشادی و نه مولوی انتخابات است. در حالی که ما برای اثبات اینکه شرکت در انتخابات وظیفه شرعی است نیازمند اثبات مولوی بودن آن هستیم. مولوی و وظیفه شرعی بودن این مهم نیز از طریق ادله که ذکر شد قابل اثبات است.
هیچ ارتباطی بین بیعت و انتخابات وجود ندارد
عضو جامعه مدرسین در محور بعدی بحث به تبیین تفوات بیعت با انتخابات پرداخته و گفت که بین این هر دو هیچ نسبتی وجود ندارد و فرق این هر دو واضح است. انتخابات مربوط به قبل از انتخاب حاکم و مسئول است و بیعت مربوط به بعد از انتخاب او؛ «بیعت یک اعلام وفاداری و تسلیم و عهد است یعنی امری است که در آن مسئله انتخاب نیست، عهد با آن کسی است که الآن انتخاب شده… این آیاتی که در سوره ممتحنه، در سوره فتح، راجع به بیعت آمده، مسئله را خیلی روشن می‌کند. بیعت انتخاب نیست، بیعت عهد با آن کسی است که یا از جانب خدا انتخاب شده یا از جانب مردم انتخاب شده.»
بین انتخابات و مسئله شورا فرق وجود دارد
آیت‌الله فاضل لنکرانی با اشاره به آیات مربوط به شورا و مشورت، در تبیین نسبت این هر دو با انتخابات تصریح کرد: به نظرم می‌رسد بین انتخابات و مسئله شورا فرق وجود دارد. ما در انتخابات می‌گوئیم مردم می‌آیند یک حاکمی‌را انتخاب می‌کنند، انتخاب است، مردم می‌گویند ما می‌خواهیم این آقا حاکم و ولیّ ما باشد، اینها بروند در مجلس قانونگذاری. مسئله شورا یک مسئله‌ای است که خود حاکم، خود مسئول جامعه، موظف است در آنچه که مربوط به امور مردم هست مشورت کند، انتخاب نیست، مشورت است… مشورت از مقدمات مسئله انتخابات می‌شود اما حقیقت شورا غیر از مسئله انتخاب است. شورا یعنی ضمّ افکار به یکدیگر، کنار هم گذاشتن اندیشه‌ها و محصل از افکار، بعداً نتیجه بگیرند که در فلان امر چه بکنند. این ربطی به مسئله انتخابات ندارد. ما آیات و روایات شورا را جزء ادله انتخابات نمی‌توانیم قرار بدهیم، لذا مقوله انتخابات از مقوله شورا و بیعت کاملاً جدا است.
