زهدگرایی نزد اصحاب حدیث متقدّم و متأخّر؛ بازخوانی «کتاب ‌الزهد» ابن‌ مبارک و احمد بن‌ حنبل

نشریه : حدیث پژوهی

نویسنده : پديدآورنده : غلامرضا رئیسیان
پديدآورنده : علی مهمان نواز
پديدآورنده : مرتضی سلمان نژاد

چکیده :

اصحاب حدیث به‌مثابۀ مکتبی تمامیت‌طلب در تمامی حوزه‌های علوم دینی، در زمینۀ زهد نیز آثار قابل توجهی بر جای گذاشت. عرصۀ زهدپژوهی نزد ایشان با توجه به گرایش‌های دوگانۀ متقدّمان و متأخّران، تبلور متفاوتی از حدیث‌پژوهی را رقم زده است. اگرچه موضوع زهد در قالب نگاشته‌ای حدیثی توسط ابن‌ مبارک و ابن‌ حنبل مورد بررسی قرار گرفته، جریان‌های اثرگذار بر آن‌ها و همچنین مبانی متفاوت‌ حدیثی‌ این دو، درکی دوگانه را از مفهوم زهد حاصل آورده است. وجود مکتب فکری اصحاب حدیث و پدیداری خوانش‌های گوناگون حدیث و به‌تبع اثرگذاری بر دو محدّث مورد بحث در زمینۀ زهد نیز شایان توجه است. در این بین، داستان‌سرایی قصّاص نیز در تصویرسازی از زهد بی‌تأثیر نبوده است. در جستار پیش‌ رو سعی شده است ضمن بررسی تطبیقی کتاب الزهد ابن ‌مبارک و کتاب الزهد ابن‌ حنبل، تفاوت‌های آن دو از نظر گستره و موضوعات مطرح در این دو کتاب، مورد بحث قرار گیرد و از رهگذر جریان‌های موجود در سده‌های دوم و سوم هجری به تنوع روش‌های زهدگرایانۀ آن عصر اشاره کند.