مجمع البحرين في مناقب السبطين

کتابی در فضایل و مناقب امام حسین(ع) و امام حسین(ع) از منابع شیعه و سنی

این کتاب فضائل امام حسن و امام حسین علیهما السلام را از کتب شیعه و سنی به ویژه مناقب ابن شهرآشوب و کشف الغمه اربلی نقل کرده است.

مؤلف کتاب سيد ولى بن نعمه الله حسينى رضوى (زنده در ۹۸۱) می گوید: مدتها بود که می خواستم مناقب این دو امام همام را گردآورم و کتابی در این باره تألیف کنم؛ اما حوادث زمانه فرصتی چنین تألیفی را نمی داد و من در دل می گفتم که شاید بضاعتم اندک و زبانم الکن است که توفیق چنین کاری را نمی یابم تا اینکه عنایت خدا شامل حالم شد تا در زمانی که بسیاری از مردم به مقام این دو امام جاهل بودند چنین اثری را بنگارم. سپس عذر خواسته که اثرش قطره ای از دریای مناقب امامان علیهم السلام را حکایت می کند؛ آنگاه کتاب را که شامل ۲۶۱ روایت است در یک مقدمه، و بیست و پنج بخش تدوین کرده است.

کتاب را می توان به نوعی به دو بخش هم تقسیم کرد: بخش اول فضائل مشترک آن دو همام؛ بخش دوم فضائل اختصاصی هر کدام علیه السلام.

مؤلف در هر بخش، به هنگام نقل فضائل، ترتیب سنی امامان علیهما السلام را رعایت می کند؛ یعنی ابتدا فضائل امام حسن و سپس امام حسین علیهما السلام را نقل می کند جز در دو باب که اختصاص دارد به فضایل امام حسین علیه السلام یعنی باب ۲۴ فضیلت زیارت امام حسین و باب ۲۵ فضیلت کربلا و تربت امام حسین علیه السلام است.

عناوین بخش ها شامل تولد، نامگذاری، القاب و کنیه ها، نسب، استدلال به امامت آن دو امام، آیات نازل شده در شأن آن دو امام، محبت رسول خدا بدیشان، ویژگی های اخلاقی آن دو امام نظیر بخشندگی، مکارم اخلاق و ... است.

«مجمع البحرين» از مصادر بحار الأنوار؟

این کتاب تاکنون دو بار چاپ شده است؛ و مصحح هر دو چاپ، در مقدمه خود این بحث را دنبال کرده اند که آیا این کتاب از مصادر بحار الانوار است یا نه؟ ظاهراً علامه مجلسی یک بار به تصریح از این کتاب نام برده و یک روایت نقل کرده است؛ اما در موارد دیگر روایاتی که ظاهراً عین عبارات این کتاب است عباراتی نظیر «رأينا في بعض مؤلّفات أصحابنا» به کار برده است.

آقای بروجردی به این نتیجه رسیده است که این گونه روایات از کتاب طریحی نقل شده و طریحی از مجمع البحرین آنها را نقل کرده است. به تعبیری می توان این کتاب را جزء مصادر با واسطه بحار الانوار به شمار آورد.

ویژگی بارز کتاب مجمع البحرین

یکی از امتیازات این کتاب نقل از کتاب بهجة المباهج ابو سعید سبزواری شیعی (شاگرد علامه حلی) است. این کتاب که به فارسی است؛ مؤلف آن را به عربی ترجمه و نقل کرده است. اهمیت کار وی از آن جهت است که بسیاری از روایات آن بعد از ترجمه عربی در کتب علما شیوع پیدا کرده است. از جمله علامه مجلسی در بحار الانوار، شیخ حر عاملی در اثباة هداة و میرزا حسین نوری در مستدرک الوسائل و خود مؤلف در کتاب کنز المطالب آنها را نقل کرده اند.

مصادر مجمع البحرین

مؤلف از کتب علمای شیعه و سنی فضائل را نقل کرده و در جای جای کتابش اسامی بیش از پنجاه عنوان را یاد کرده است از آن جمله: مصباح الأنوار فی فضائل امام الأبرار ظاهرا از هاشم بن محمد؛ کشف الغمه اربلی؛ کشف الیقین علامه حلی؛ مناقب خوارزمی؛ فردوس الاخبار شیرویه همدانی؛ نزول القرآن فی شأن امیر المؤمنین ابوبکر محمد شیرازی؛ سنن ترمذی؛ مصابیح السنّه ابو محمد حسین بغوی؛ فضائل الصحابه سمعانی؛ کتاب الیواقیت ابو عمرو زاهد؛ الاربعین فتوانی؛ و ...

چاپ های مجمع البحرین

۱- تصحیح قاسم شیرجعفری، که در میراث حدیث شیعه، دفتر چهارم (ص ۲۵۱ – ۴۳۶)، زیر نظر مهدی مهریزی و علی صدرایی خوئی، ۱۳۷۸ش، قم. مقدمه مصحح بر این چاپ فارسی است.

۲- تحقیق سید حسین موسوی بروجردی، مکتبه علامه مجلسی، ۱۴۳۲ق، قم. مقدمه ای مفصل در معرفی مؤلف و آثارش، همچنین فهارس فنی (فهرست نام کسان، کتاب ها، احادیث، و...) از ویژگی های این چاپ است.

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی