دريافت خِرد از خداوند

علاّمه مجلسى رحمه الله در بيان مقصود از اين جمله مى فرمايد : «عقل عن اللّه ، أى حصل له معرفة ذاته وصفاته وأحكامه وشرايعه ، أو أعطاه اللّه العقل ، أو علم الاُمور بعلم ينتهى إلى اللّه بأن أخذه عن أنبياءه وحججه ، اما بلا واسطة أو بواسطة ، أو بلغ عقله إلى درجة يفيض اللّه علومه عليه بغير تعليم بشر ؛ عقل عن اللّه ، يعنى معرفت ذات و صفات و احكام شرع خداوندى برايش حاصل شد ، و يا اين كه خداوند به وى خِرد عطا كرد ، و يا اين كه به امور و حقايق از طريق پيامبران و حجّت هاى الهى و يا بدون واسطه آگاه گشت ، و يا اين كه خِردش به آن جا رسيد كه خداوند بدون فراگيرى از انسانى، دانش هايش را به وى افاضه مى كند».[۱]

مى توان گفت مقصود از «عقل» ، نور و بينش و يا بصيرتى است كه انسان در پر تو آن ، حق را از باطل تميز مى دهد ، چنان كه از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نقل شده است كه : «العقل نور فى القلب يفرق به بين الحق والباطل ؛ خرد، نورى است در دل كه بدان ، حق را از باطل جدا مى كند».[۲]

همه انسان ها در ژرفاى وجود خود ، از اين نور برخوردارند . انبياء الهى آمده اند تا با موانع شكوفايى نور خِرد در وجود انسان مبارزه كنند و زمينه پرورش آن را فراهم سازند ، تا با شكوفا شدن عقل ، انسان به نور علم دست يابد، چنان كه در حديثى از امام صادق عليه السلام آمده است : «ليس العلم بكثرة التعلّم . إنّما هو نور يقع في قلب مَن يريد اللّه تبارك وتعالى أن يهديه ؛ دانش، به زياد آموختن نيست. همانا دانش ، نورى است كه در دل هر كس كه خداوند متعال بخواهد او را هدايت كند ، قرار مى گيرد».[۳]

بنا بر اين ، يكى از مهم ترين دلايل بعثت انبياى الهى ، شكوفاسازى نيروى عقل در وجود انسان است ، چنان كه امام على عليه السلام در اين باره مى فرمايد : «ويثيروا لهم دفائن العقول ؛ گنجينه هاى خِرد را برايشان آشكار مى سازد».[۴]

به عبارت ديگر ، انبياى الهى آمده اند تا زمينه دريافت نور خِرد را از خداوند متعال براى انسان فراهم سازند ، چنان كه امام كاظم عليه السلام مى فرمايد : «ما بعث اللّه انبياءه ورسله إلى عباده إلاّ ليعقلوا عن اللّه ؛ خداوند ، رسولان و پيامبرانش را به سوى بندگان نفرستاد مگر بدان جهت كه بينش و بصيرت الهى پيدا كنند».[۵]

بر اين پايه، مقصود از دريافت خِرد از خداوند متعال ، شكوفا سازى خِرد فطرى (فطرت عقل) از طريق عمل به رهنمودهاى پيامبران و برخوردارى از بينش و بصيرت است و بدين سان مى توان «عقل» را در جمله «عَقَلَ عَنِ اللّهِ» ، به «برخوردارى از بصيرت الهى» تفسير كرد . با شكوفا شدن فطرت عقل و رسيدن انسان به نور علم و بصيرت الهى ، حقيقت دنيا براى او آشكار مى گردد و لذا ـ چنان كه در روايت بالا آمده ـ كسى كه از خداوند خِرد دريافت كرد ، نسبت به دنيا و اهل دنيا بى رغبت مى شود و نيز معرفت حقيقى نسبت به خداوند پيدا مى كند و چنين كسى خدا را در قضا و قَدَرش متّهم نمى نمايد و در روزى دادنش كُند نمى شمارد .