عنوان کتاب : فهرستگان نسخه هاى خطّى حدیث و علوم حدیث شیعه

پديدآورنده : علی صدرایی خویی
همكار علمی : مهدی سلیمانی آشتیانی
همكار علمی : ابوالفضل حافظیان بابلی
همكار علمی : رضا قبادلو

محل نشر : قم

ناشر : دارالحدیث

نوبت چاپ : اول

تاریخ انتشار : 1382 ـ 1389

تعداد جلد : 12

قطع : وزیری

زبان : فارسی

جستجو در Lib.ir

فهرستگان نسخه هاى خطّى حدیث و علوم حدیث شیعه

فهرستگان نسخه هاى خطى حدیث و علوم حدیث شیعه، در صدد معرفى تمامى نسخه هاى خطّى متعلّق به حدیث و علوم حدیث در کتابخانه هاى ایران و خارج از آن است.

برگزیده در ششمین دوره کتاب سال حوزه، سال ۱۳۸۳ ش.

شایسته تقدیر در اولین جشنواره علامه مرعشی، سال ۱۳۸۹ ش.

فهرستگان نسخه هاى خطى حدیث و علوم حدیث شیعه، در صدد معرفى تمامى نسخه هاى خطّى متعلّق به حدیث و علوم حدیث در کتابخانه هاى ایران و خارج از آن است. بدین منظور، در مرحله نخست، نسخه هاى خطى حدیث و علوم حدیث در کتابخانه هاى ایران استقصا شده که در دوازده جلد منتشر شده است.

در مجلّدات دوازده گانه فهرستگان، نسخه هاى حدیث و علوم حدیث، در هفت بخش معرفى شده که عبارت اند از: درایه شیعه، شامل ۹۸ عنوان، ملحق این بخش: داریه اهل سنت، ۸ عنوان، رجال شیعه، شامل ۲۸۷ عنوان، ملحق این بخش: رجال اهل سنت، ۳۴ عنوان، حدیث شیعه، شامل ۲۲۲۹ عنوان، ملحق این بخش: حدیث اهل سنّت، ۳۷۱ عنوان، احادیث قدسى، شامل ۸۲ عنوان، اسماء حسنى، شامل ۱۳۲ عنوان، ادعیه شیعه، شامل ۱۲۴۲ عنوان؛ محلق این بخش: ادعیه اهل سنت، ۳۶۹ عنوان و اجازات شیعه.

نسخه هاى مربوط به بخش اوّل و دوم در جلد ۱؛ بخش سوم در جلد ۳ تا ۶؛ بخش چهارم و پنجم در جلد ۷؛ بخش ششم در جلد ۸ تا ۱۰ و بخش هفتم در جلد ۱۱ و ۱۲ آمده است. در مجموعِ دوازده جلد این کتاب، ۶۲۸۵ عنوان اثر، با ۳۱۵۷۸ نسخه معرفى شده است.

مقدمه کتاب

الحمد للّه رب العالمين ، و الصلاة والسلام على أشرف الأنبياء والمرسلين ، محمّد و آله الطيبين الطاهرين .

حديث ، بعد از قرآن كريم ، يكى از منابع اصلى انديشه و رفتار مسلمانان است . به همين دليل ، دانشمندان در سده هاى گذشته براى به دست آوردن حديث و كتابت آن ، سختى هاى زيادى را متحمل مى شدند و در نقل آن ، دقت و حساسيت زيادى به خرج مى دادند و براى اهليت روايت حديث ، شروطى را قائل مى شدند .

با وجود اهتمام زياد عالمان به نقل روايت و حفظ آثار حديثى ، كتاب هاى حديثى زيادى در حوادث روزگار از بين رفته و آيندگان از آنها محروم شده اند .

بعد از پيروزى انقلاب اسلامى در ايران ، توجه ويژه اى به احياى آثار حديثى مبذول گرديد ، هر چند كه تاكنون حديث ، جايگاه واقعى خود را در جامعه علمى ما نيافته است .

بر همين اساس ، ضرورت اطلاع رسانى جامع درباره آثار حديثى شيعه براى تدوين تاريخ حديث و بررسى و احياى آثار حديثى احساس مى گرديد .

طرح تدوين «فهرستگان نسخه هاى خطى حديث و علوم حديث» براى پاسخگويى به اين نياز ، در سال ۱۳۷۶ ش ، در مركز تحقيقات دارالحديث آغاز شد كه هم اكنون پس از شش سال ، نخستين محصول آن ـ با توفيق و عنايت ايزد

متعال ـ تقديم اهل نظر مى گردد[۱].

در اين جا ، جهت آشنايى بيشتر با اين طرح و چگونگىِ به انجام رسيدن آن ، مطالبى ياد آورى مى شود:

يك . اهداف

اهداف اين طرح ، به ترتيب اهميت ، عبارت اند از:

الف . شناسايى نسخه هاى خطى موجود از آثار حديثى شيعه اماميه؛

ب . شناسايى آثار مفقود كه نسخه هاى آنها تاكنون از ديد محققان به دور مانده است؛

ج . شناسايى آثارى كه تاكنون به چاپ نرسيده اند؛

د . شناسايى نسخه هاى معتبر و ممتاز از آثارى كه به چاپ رسيده اند؛

ه . شناسايى حوزه هاى حديثى در عصرها و شهرهاى مختلف با توجه به آثار نوشته شده در هر منطقه و دوره و با توجه به اجازات حديثى بر جاى مانده؛

و . شناسايى كاتبان نسخه هاى حديثى و علوم حديثى در دوره هاى مختلف؛

ز . نماياندن سير تحول علوم حديث با توجه به آثار برجاى مانده .

دو . مراحل اجرا

براى اجراى اين طرح ، كتابخانه ها به دو دسته تقسيم شدند :

۱ـ كتابخانه هاى داخل ايران؛

۲ـ كتابخانه هاى خارج از ايران .

در مرحله اول ، اين طرح در مورد كتابخانه هاى داخل ايران به اجرا درآمد و بدين منظور ، فهرستْ نامه هاى منتشر شده (به صورت مستقل يا در ضمن نشريات و مجله ها) ، براى شناسايى نسخه هاى خطى اين كتابخانه ها تا سال ۱۳۸۰ ق ، مورد بررسى قرار گرفتند .

نتايج حاصل در اين مرحله به ترتيب ذيل اند:

۱. تعداد كتابخانه هايى كه فهرستْ نامه هاى آنها مورد بررسى قرار گرفته است: صد و هشتاد و چهار كتابخانه .

۲. تعداد مجلدات فهرستْ نامه ها كه از آنها يادداشت بردارى شده است: دويست و هفتاد و نه جلد .

شايان ذكر است كه حدود سى جلد از اين فهرستْ نامه ها ، تا زمان آماده سازى نهايى اين فهرستگان ، منتشر نشده بودند و با عنايت مؤلفان محترم آنها ، در مراحل پيش از انتشار ، مورد استفاده قرار گرفته اند كه با قيد «مخطوط» ، مشخص شده اند.

۳. تعداد كل يادداشت ها (فيش ها)ى استخراج شده: حدود سى و دو هزار برگه .

سه . ترتيب و تنظيم فهرستگان

براى روشن شدن چگونگى تنظيم و ترتيب اين فهرستگان ، ذكر چند نكته لازم است:

۱. يادداشت ها پس از استخراج ، به هفت موضوع كلى تقسيم گرديدند: درايه ، رجال ، حديث ، دعا ، اجازات ، احاديث قدسى و اسماى حسنى .

۲. اين موضوعات هفتگانه با جست و جو در محدوده كتابخانه هاى ايران در شانزده جلد ، بدين ترتيب تنظيم گرديد:

جلد ۱: رجال و درايه ؛ جلد ۲ تا ۸: حديث ؛ جلد ۹ تا ۱۲: دعا ؛ جلد ۱۳ تا ۱۴: اجازات؛ جلد ۱۵: حديث قدسى و اسماى حسنى؛ جلد ۱۶: فهرست هاى كلى براى پانزده جلد.

۳. در ذيل هر موضوع ، يادداشت هاى مربوط به شروح، ترجمه ها، حواشى، و ديگر موضوعات جزئى مربوط به آن نيز درج شده است .

۴. در هر موضوع ، يادداشت ها به ترتيب عنوان كتابها تنظيم شده اند و اطلاعات مربوط به نسخه هاى هركتاب به ترتيب تاريخ تحرير نسخه ها تنظيم شده است .

پس از عنوان هر كتاب ، اطلاعات مختصرى مربوط به كتابشناسى آن كتاب (مانند: عنوان كتاب ، نام ديگر كتاب ، نام مؤلف و تاريخ فوت وى ، زبان كتاب ، توضيح مختصر در باره محتواى كتاب ، تاريخ تأليف، تعداد فصول و ابواب ، كسى كه كتاب به وى تقديم گرديده و ... ، اطلاعاتى درباره چاپ كتاب و سطور آغازين كتاب ، ذكر شده است.

۵. در ذيل عنوان هر كتاب نيز نسخه هاى موجود از آن به ترتيب تاريخ تحرير نسخه ذكر شده و در هر نسخه ، اطلاعات مربوط به آن (از قبيل: نام كتابخانه، نام شهر ، نام كشور ، شماره نسخه ، مشخصات عكس ها و فيلم هاى موجود از نسخه در كتابخانه هاى ديگر ، نام كاتب ، تاريخ و محل كتابت ، تعداد برگ ها و مأخذ اين اطلاعات) ، ذكر شده است .

۶. همچنين براى سهولت دسترس يافتن به مطالب ، در پايان هر موضوع ، چند فهرست (فهرست: كتاب هاى معرفى شده ، پديدآورندگان ، كاتبان) ، ضميمه شده است .

و آخر دعوانا أن الحمد للّه رب العالمين

ششم بهمن ماه ۱۳۸۱

على صدرايى خويى

[۱]به يارى خداوند ، دومين محصول اين طرح ـ كه اميد است به زودى نشر يابد ـ ، نسخه نرم افزارى همين مجموعه است كه با قابليت جست و، جوها ، نمايه سازى ها و رده بندى هاى متنوع عرضه خواهد شد.