و عَمِّرْني ما كانَ عُمري بِذْلَةً في طاعَتِكَ، فإذا كانَ عُمري مَرتَعاً لِلشَّيطانِ فَاقبِضْني إلَيكَقَبْلَ أَنْ يَسْبِقَ مَقْتُكَ إِلَيَّ، أَوْ يَسْتَحْكِمَ غَضَبُكَ عَلَيَّ.[۱]
در این فراز از دعای نورانی مکارم الاخلاق می‌فرماید: بارالها! عمر مرا تا زمانی که صَرف طاعت تو شود طولانی کن و هرگاه عمرم چراگاه شیطان شود، جانم را بگیر و به سوی خود ببر پیش از آن که دشمنی تو به سوی من شتابد یا خشم تو بر من استوار گردد.
در این درخواست سه نکته قابل توجه و بحث و بررسی است:
اول آنکه برخی از عمرها، عمرهای بابرکتی است و چراگاه شیطان نیست.
نکته دوم این است که برخی از عمرها چراگاه شیطان است.
و نکته سوم این است که عمری که چراگاه شیطان باشد هر چه زودتر تمام شود به نفع انسان است.
در مورد نکته اول این سؤال مطرح می‌شود که اگر انسان بخواهد شیطان از عمر او سوء استفاده نکند و عمرش چراگاه شیطان نشود چه کاری باید انجام دهد؟
پاسخ این سؤال در عبارت «ما كانَ عُمري بِذْلَةً في طاعَتِكَ» آمده است. «بذلة» از ریشه «ب ذ ل» است که به گفته خلیل فراهیدی درالعینمقابل «منع» است. گاه انسان چیزی را امساک می‌کند و زمانی آن را بذل می‌کند. وی در مورد کلمه «بذلة» هم می‌نویسد:
الْبِذْلَةُ من الثياب: ما يلبس و لا يصان.[۲]
لباس بذلة، لباسی است که پوشیده می‌شود و نگهداری نمی‌شود.
گاه لباس انسان لباسی است که آن را برای مواقع خاص مثل مهمانی استفاده می‌کند و گاه لباس، لباس خدمت و کار است و بیشتر مواقع مورد استفاده قرار می‌گیرد که به آن «لباس بِذله» گفته می‌شود.
بنا بر این، در این عبارت تشبیه زیبایی صورت گرفته است و عمری که در راه اطاعت خدا صَرف بشود به لباس خدمت حضرت حق تعبیر شده است. پس اگر عمر انسان لباس خدمت خدا باشد، در واقع در راه اطاعت او مصرف شده است و اینکه بعد از آن می‌فرماید: وقتی عمرم چراگاه شیطان شد، جانم را بگیر! نشان می‌دهد که راه اینکه عمر انسان چراگاه شیطان نشود، صرف آن در طاعت و بندگی خداست و در مقابل اگر صرف معصیت او شود، مرتع و چراگاه شیطان خواهد بود.
این نکته در قرآن هم بیان شده است، هم از زبان خود شیطان که گفت: ﴿فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ * إِلاَّ عِبادَكَ مِنْهُمُ الْمخْلَصِينَ﴾ و هم آنجا که خداوند متعال خطاب به او می‌فرماید: ﴿إِنَّ عِبادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ﴾.
شیطان بندگان خدا خصوصاً بندگان مخلَص خدا را نمی‌تواند اغوا کند و هیچ‌گاه بر آنها سلطه نخواهد داشت، به این معنا که عمر آنها هرگز مرتع شیطان نمی‌شود.
اما اینکه چرا عمر اهل ایمان و بندگان خالص مرتع شیطان نمی‌شود؟ دلیل آن این است که خداوند متعال ابزارهایی را در اختیار آنان قرار داده است که به وسیله آن ابزار مانع اغواگری شیطان می‌شوند و نمی‌گذارند شیطان از عمرشان سوء استفاده کند. بعضی از این ابزارها، ابزار اعتقادی هستند و برخی دیگر اخلاقی و دسته‌ای هم عملی هستند.
ابزار اعتقادی همان ایمان به خداست که سبب می‌شود انسان عمرش چراگاه شیطان نشود، زیرا وقتی انسان ایمان به مبدأ و معاد دارد می‌داند که هر قدمی که در مسیر شیطان بردارد، به ضرر اوست و گامی در راه جهنم است؛ و هر قدمی که در راه اطاعت خدا بردارد، به نفع او و گامی در راه بهشت و زندگی جاوید است.
از این رو؛ در روایتی از امام باقر علیه السلام آمده است:
تَحَرَّزْ مِن إبليسَ بالخَوفِ الصادِقِ.[۳]
با ترس واقعى، خود را از ابليس مصون دار.
ترس صادقانه و واقعی هم ناشی از ایمان به خداست.
[۱]. الصحيفة السجّاديّة: الدعاء ۲۰.
