(۱۰)
جمع و تدوین تفسیر ابن عبّاس از منابع شیعى در جزء اوّل قرآن كریم
رحیمى ریسه، احمدرضا
كارشناسى ارشد علوم قرآن و حدیث
دانشگاه آزاد اسلامى تهران
استاد راهنما: حجّتى، سید محمّدباقر
استادان مشاور: فیض، علیرضا؛ مهدىزاده، على
۱۳۷۴
۲۱۸ص
این پایان نامه، بر اساس كتاب تنویر المقباس من تفسیر ابن عبّاس نگاشته شده كه منسوب به محمّد بن یعقوب فیروزآبادى شافعى (م ۸۱۷ق) لغت شناس معروف است. نگارنده به لحاظ ناهماهنگىهایى كه در این كتاب دیده، تصمیم گرفته تا اقوال و آراى ابن عبّاس را همانند كار فیروزآبادى، از منابع شیعه جمعآورى كند و در ذیل آیات، مرتّب نماید. وى در این نگاشته، سعى بر این داشته تا همه اقوال و آراى تفسیرى ابن عبّاس را از همه متونى كه احتمال وجود روایات ابن عبّاس در آنها مىرفته (اعم از كلامى، فلسفى، روایى، تفسیرى و فقهى) جمعآورى نماید، و در ذیل آیات مربوط، مرتّب سازد. نگارنده، براى تدوین این مجموعه، بیش از سیصد مجلّد كتاب را صفحه به صفحه و بلكه به قول خودش سطر به سطر، كاویده و هرجا كه قولى از ابن عبّاس یافته، در ذیل آیه مربوط به آن قرار داده است. سعى او بر این بوده كه روایت از قدیمترین منبع ذكر گردد و منابع مشابه و تكرارى در پاورقى نشانهدهى شوند. وى همچنین اقوال عربى را نیز ترجمه نموده و در پایان، كتابشناسى منابع خود را ارائه نموده است و هر كتابى را كه جزء منابع اصلى بوده و از ابتدا تا انتها مطالعه كرده با علامت خاصّى مشخّص كرده است. نگارنده در جمع این اقوال در ابتدا اقوال تفسیرى خود ابن عبّاس را مورد ملاحظه قرار داده و پس از آن، روایاتى را كه ابن عبّاس از پیامبرصلى الله علیه وآله نقل كرده، آورده است. وى ترجمه آیات را نیز از قرآن ترجمه عبدالمحمّد آیتى نقل نموده است. این پایاننامه، شامل سه بخش عمده است. در بخش اوّل، مختصرى از زندگى و دوران ابن عبّاس به نگارش درآمده است بخش دوم، متن خود تفسیر است و در بخش پایانى، نتایج و تحلیلهاى ناشى از متن اصلى تفسیر، ذكر شده است. علما در باب شخصیت بىبدیل ابن عبّاس سخنان زیبایى ایراد كردهاند كه برخى از آنها در این پایاننامه آورده شده است. علامه حلّى درباره ابن عبّاس مىگوید: او از یاران رسول خداست و دوستدار و شاگرد علىعلیه السلام است. بزرگى و اخلاص او براى امیرمؤمنان، مشهورتر از آن است كه مخفى بماند. سید حسین صدررحمه الله مىگوید: عبداللَّه بن عبّاس، نخستین فردى از خواص شیعیان علىعلیه السلام است كه در تفسیر قرآن، مطالبى را املا نموده است. او از خواصّ شاگردان علىعلیه السلام بود تا اینكه به مقام «ترجمان القرآن» و «رئیس المفسرین» نایل آمد. گفته شده آثار گوناگونى به ابن عبّاس منسوب است كه نمىتوان هیچكدام را قطعاً از وى دانست. بسیارى از آثارى كه اكنون در دست است، روایاتى از ابن عبّاس بوده كه بعدها توسط افراد مختلف از كتب و رسالات، فراهم و تدوین گردیدهاند. وى پسر عموى پیامبرصلى الله علیه وآله و پرورده ایشان بود. هنگامى كه پیامبرصلى الله علیه وآله درگذشت، وى بیش از چهارده یا هفده سال نداشت؛ امّا با وجود این، محقّقان او را از صحابیان به شمار آوردهاند. هنگامى كه امیرمؤمنان در سال ۳۵ قمرى بر سر كار آمد، ابن عبّاس از مشاوران درجه اوّل او بود. در زمان امام حسن مجتبىعلیه السلام نیز از طرف ایشان حاكم بصره بود و تا زمان صلح امامعلیه السلام در آن سِمَت باقى ماند. در زمان امام حسینعلیه السلام نیز هنگامى كه ایشان عزم رفتن به عراق نمود، ابن عبّاس در مكّه بود و دوبار آن حضرت را ملاقات كرد و سعى در منصرف نمودن ایشان از رفتن به كوفه نمود.
