تاریخچه بنای حرم امام حسین(ع) در قرن دوم

ده ها روایت از امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام وجود دارد که از شیعیان می خواهند تا به زیارت قبر امام حسین علیه السلام بروند .[۱]گرچه به لحاظ سیاسی ، دشوار است که بپذیریم در دوره اُمَویان ، بر قبر امام حسین علیه السلام بنایی هر چند مختصر ، بوده است ، امّا اشاراتی در برخی از نقل ها آمده است . برای نمونه ، از حسین بن ابی حمزه ، نقل شده است:

در اواخر دوره اُمَوی ، حرکت کردم و قصد زیارت قبر حسین علیه السلام را داشتم ... تا بر درِ حرم ، قرار گرفتم .[۲]

در برخی از این نقل ها ، از زبان امام صادق علیه السلام ، به وجود حائر (حرم) و باب (درگاه) و سقیفه (سایبان) ، اشاره شده است. حتّی در احادیثی از امام صادق علیه السلام ، از «الباب الذی یلِی المَشرِقَ (دری که سَمت مشرق است)»[۳]«الباب الذی عِندَ رِجلِ عَلی بنِ الحُسَینِ علیه السلام (دری که نزد پای علی اکبر است)»[۴]و نیز «خارِج القُبَّةِ (بیرون گنبد)»[۵]، سخن به میان آمده است . همه اینها ، حکایت از آن دارد که پیش از سال ۱۴۸ هجری ـ که سال رحلت امام صادق علیه السلام است ـ ، بر مزار امام حسین علیه السلام ، بنایی هر چند مختصر ، بوده است .

جسارت به قبر امام حسین علیه السلام ، می تواند از دوران سختگیری هارون الرشید (خلافت از ۱۷۰ ـ ۱۹۳ ق) نسبت به علویان ، آغاز شده باشد. اشاراتی در این باره در برخی از منابع ، آمده است.[۶]گفته شده در نزدیکی قبر امام حسین علیه السلام ، درخت سِدری بوده است که آن را کنْدند. تحلیل شیعیان ، این بود که هدف از این کار ، «تغییرُ مَصْرَعِ الحسین (تغییر دادن قتلگاه حسین علیه السلام )» بوده تا مردم از محلّ آن ، آگاه نباشند و قبر ایشان را نیابند .[۷]

هشام بن محمّد کلبی هم خبری از آب انداختن بر قبر حسین علیه السلام ، نقل کرده است.[۸]در این خبر ، از فردی از بنی اسد (طایفه ای که بیشتر آنان ، شیعه بودند) ، یاد شده است که دوباره آمد و محلّ قبر را معلوم ساخت. از آن جا که هشام کلبی ، متوفّای ۲۰۵ یا ۲۰۶ هجری است، این تخریب ، نباید مربوط به زمان متوکل عبّاسی (خلافت از ۲۳۲ ـ ۲۴۷ ق) باشد و یقینا قبل از آن ، روی داده است ؛ زیرا چنان که خواهد آمد، تخریب ها و برخوردهای انجام شده در زمان متوکل (واقعه هائله) ، مربوط به سال های ۲۳۶ تا ۲۴۷ هجری است.

در منابعی که این خبر آمده ،[۹]از همان شخص اسدی نقل شده که هدف ، مخفی کردن قبر امام علیه السلام از چشم دوستدارانش بوده است:

أرادُوا لِیخفُوا قَبرَه عَن وَلیهِ          فَطیبُ تُرابِ القَبرِ دَلَّ عَلَی القَبرِ .

تصمیم داشتند که قبرش را از دوستش پنهان کنند؛             امّا عطر خاک قبر ، خود ، نشانِ آن بود .

ابن کثیر ، با نقل این خبر ،[۱۰]این استنباط غلط را دارد که تا آن زمان ، محلّ قبر امام علیه السلام مشخّص نبوده است ، در حالی که درست به عکس، این خبر ، نشان از آن دارد که توطئه ای از سوی دستگاه خلافت برای از میان بردن آثار قبر امام علیه السلام ، در کار بوده است.

در منبعی دیگر ، پس از نقل این خبر ، آمده است که آب بستن به قبر حسین علیه السلام ، یک بار در عصر اُمَویان ، و بار دیگر در عصر عبّاسیان بوده است.[۱۱]

باید گفت : هر چه رُخ داده و در زمان هر خلیفه ای که بوده ، می توان یقین کرد که بار دیگر ، بنایی بر روی مزار امام حسین علیه السلام ساخته شده است که از چگونگی آن و یا بانی آن ، اطّلاعی نداریم ؛ امّا در هر صورت ، باید کار شیعیان نواحی عراق باشد. این ، همان بنایی است که مردمان ، تا روزگار متوکل ، به زیارت آن می رفتند.