امام حسین(ع) و بیت المال

متن روایت چنین است:

نزل بالحسین [ع] ابنه [أی ابن علی بن أبی طالب(ع) ] ضیف، فاستسلف درهماً اشتری به خبزاً واحتاج الی الأدام [أی الطعام]، فطلب من قنبر خادمهم أن یفتح له زقّاً من زقاق عسل جاءتهم من الیمن، فأخذ منه رطلاً، فلما طلبها [علی بن أبی طالب] لیقسمها، قال: «یا قنبر! أظن أنّه حدث فی هذا الزق حدث!». قال: «نعم یا أمیرالمؤمنین!» و أخبره، فغضب و قال: «علی بحسین!» و رفع الدّرة، فقال: «بحق عمّی جعفر» ـ و کان اذا سأل بحق جعفر سکن ـ فقال [علی بن أبی طالب(ع) ] له: «ما حملک اذا أخذت منه قبل القسمة؟». قال: «ان لنا فیه حقّاً فإذا أعطیناه رددناه». قال: «فداک أبوک، و ان کان لک فیه حق فلیس لک أن تنتفع بحقّک قبل أن ینتفع المسلمون بحقوقهم.أما لولا أنّی رأیت رسول اللّه(ص) یقبّل ثنیتک لأوجعتک ضرباً». ثم دفع الی قنبر درهماً کان مصروراً و قال: «اشتریه خیر عسل»… قال عقیل: «والله لکأنی أنظر الی یدی علی و هی علی فهم الزّق و قنبر یقلب العسل فیه».[۱]

نکات:

۱ ـ سند آن مرفوع است؛ زیرا در مأخذ آن، یعنی بحارالأنوار آمده است: «سأل معاویة عقیلاً(ره) …». گزارشگر این خبر، یعنی عبدالحمید بن ابی الحدید، سند روایت خود را بیان نکرده است.

۲ ـ این روایت با اصول مسلّم امامیه در تعارض است؛ در بخشی از حدیث حضرت رضا(ع) درباره ویژگی های امام، آمده است: امام، معصوم و مؤید و موفّق و استوار، و از لغزش ها و خطاها و افتادن در ناهمواری ها در امان است.[۲]

در ضمن حدیث دیگری در همین زمینه از حضرت صادق(ع) آمده است که امام، همیشه تحت مراقبت الهی سرپرستی شده و خداوند، او را به حجاب خود، حفظ کرده و دام های ابلیس و لشکریانش را از او باز داشته است. امام از آفت ها مبرّا و از پلیدی ها محفوظ و از تمام زشتی ها مصون است.[۳]

اهل کلام و فلسفه نیز انتساب هرگونه خطا و اشتباهی را به امام معصوم، منتفی دانسته اند.

۳ ـ در این روایت آمده: امام علی(ع) از فرزند گرامی اش پرسید: «ما حملک اذا أخذت منه قبل القسمة؟»، امام حسین(ع) فرمود: «إنّ لنا فیه حقاً فاذا أعطیناه رددناه». امّا امام علی(ع) به پاسخ امام حسین(ع)، قانع نشد. گویا امام حسین(ع) نمی دانسته که نباید پیش از تقسیم به عسل ها دست بزند و یا آن که می دانسته، ولی چون برای پذیرایی از مهمانْ نیاز به عسل داشته، برداشتن از بیت المال را به نحوی برای خویش توجیه کرده؛ ولی چون توجیه عملکرد امام حسین(ع)، مرضی خاطر پدر گرامی اش نبود، شدیداً او را توبیخ نمود. بالاتر آن که امام علی(ع) هنگامی که در حال بازگرداندن عسل به مشک بود، می گریست و می گفت: «خدایا! حسین را ببخش که نمی داند!» و این، چیزی جز انتساب جهل و نادانی به حسین(ع) به طور صریح، آن هم از سوی علی(ع) نیست.

۴ ـ مطلب دیگری که این روایت را بیش از پیش متزلزل می کند، این است که رویداد مزبور، در زمان خلافت علی(ع) صورت گرفته است. اگر این حادثه را حتی در سال نخست خلافت ظاهری امیرمؤمنان، یعنی سال ۳۵ هجری بدانیم، باید اذعان کنیم که در آن زمان، امام حسین(ع) بالغ بر ۳۲ سال داشته است.

۵ ـ نکته شگفت دیگر این است که چرا امام علی(ع) بعد از آگاهی از آن حادثه، فرزند گرامی اش را تنبیه نکرد؟ گرچه پاسخ این سؤال در آن روایت ذکر شده، ولی قانع کننده نیست که امام علی(ع) فرموده باشد:

«أما لولا أنّی رأیت رسول اللّه(ص) یقبل ثنیتک لأوجعتک ضرباً؛ اگر ندیده بودم که رسول خدا بر دندان های پیشین تو بوسه می زد، تو را ضربه ای دردناک می زدم».

اگر امام حسین(ع) معاذ اللّه مستحق تنبیه و یا تعزیر بوده، می بایست حکم در مورد او اجرا می شد؛ چه پیامبر(ص) دندان های ایشان را می بوسید یا نه. آنچه همگان از سیره علی(ع) و نیز رسول گرامی اسلام می دانند، این است که آنان از کسانی که بر اساس فرمان الهی مستحق مجازات بودند، به هیچ وجه گذشت نمی کردند، اگر چه مستحق مجازات، از منتسبان به ایشان بودند.

سلیم بن قیس هلالی می گوید: وقتی علی(ع) حَکمین را فرستاد، به آنها فرمود:

طبق قرآن و سنّت پیامبر(ص) حکم کنید، گرچه به بریدن رگ های گلوی من منجر شود.[۴]