صحيفه سجاديه به روايت ابن مالك
على صدراى خويى
صحيفه سجاديه، كتاب معرفت و توحيد، كتاب انسانيت و اخلاق و مجموعه دعاهايى است كه حضرت امام على بن الحسين(ع) انشاد فرموده و دو فرزند بزرگوار آن حضرت، امام باقر(ع) و زيد شهيد آن را روايت كرده اند. اين نوشتار نظرى بر روايتها و سندهاى اين كتاب ارزشمند دارد و با تأمل بيشترى به روايت ابن مالك - كه نسخ آن در دو دهه اخير شناسايى و عرضه شده است - مى پردازد.
كهن ترين نسخه موجود از صحيفه سجاديه
در اينكه كهن ترين نسخه موجود صحيفه سجاديه كدام نسخه است، تاكنون بحثى نشده است. در اينجا آنچه نگارنده تاكنون از تفحص در كتابها و يادداشتهاى دانشمندان به دست آورده ذكر مى نمايد.
الف . نسخه واتيكان
حضرت آيت اللّه سيدمرتضى نجومى در زندگى خودنوشتى كه مرقوم فرموده، خبرى درباره يكى از نسخه هاى اصل صحيفه به دست داده كه از بيانات ايشان، خبر ديگرى از آن نداريم. در اينجا عين عبارت ايشان را جهت اطلاع و تفحص بيشتر از آن تقديم مى داريم.
وى مى نويسد:
چندسالى بعد از ايام تجرد و مدرسه به مرحوم علامه امينى عرض كردم. چيز عجيبى را در مجله اى خواندم و آن اينكه در كتابخانه پاپ در واتيكان كتابى خطى است كه در تمام دنيا براى آن نظيرى نتوان يافت.
چون هر كتاب مخطوطى نظير و مشابهى دارد، جز اين كتاب و آن نسخه اصل صحيفه سجاديه است كه به انشاى امام همام سيدالساجدين و زين العابدين حضرت على بن الحسين(ع) و به خط زيد شهيد، پسر آن حضرت است و شايد همان نسخه اى بوده است كه در مقدمه صحيفه حضرت امام صادق(ع) بسيار مضطرب و نگران بوده است كه مبادا آن نسخه در جنگ يحيى بن زيد با لشگر خليفه عباسى در گرگان از بين رفته باشد.
مرحوم علامه امينى فرمودند: در كجا ديده ايد. گفتم: قطع دارم كه جايى ديده ام و شايد در فلان مجله ماهانه ديده باشم. دوره تمام آن مجله را گشتيم و پيدا نكرديم.
احتمال دادم شايد مجله ديگرى بوده است. آن مجله را هم تمام گرديديم، باز هم اين مطلب را نيافتيم و تا هم اكنون هم نيافته ام، و ليكن بعدها فرزند مرحوم علامه امينى به بنده فرمود:
فلانى، محتاج به گشتن نيست، پسر عمومى ما كه عازم ايتاليا بود، من پيشنهاد به ايشان كردم كه برو در كتابخانه پاپ در واتيكان سؤالى از اين گمشده گران قدر بكن، شايد او را ببينى.
ايشان گفتند: رفتم و از آنان چنين سؤالى كردم، گفتند اين كتاب در كتابخانه است؛ اما شما نمى توانيد او را ببينيد، ولى شما را به اتاق مخصوص اين كتاب و جايگاه اين والاترين نسخه مخطوط جهان مى بريم.
مرا به اطاقى كوچك مثلاً 3 در 4 بردند كه فرش بسيار گرانبهايى در آن انداخته بودند. وسط فرش ميز آبنوسى گران قيمت گذاشته شده بود و بالاى ميز، جعبه اى آبنوس و ميان آن جعبه، جعبه اى از طلا بود كه كتاب در آن محفظه طلا نهاده شده بود و روى جعبه آبنوس هم سرپوشى شيشه اى نهاده بودند.
مقصود، يك اتاق كوچك را به اين اشياى گرانبها ويژه اين كتاب مقدس قرار داده بودند. ۱
اثبات مطلب بالا نيازمند به تحقيق و تفحص و كسب اطلاع دقيق است؛ نگارنده با مراجعه به كتاب فهرست نسخه هاى خطى واتيكان اثرى از آن نيافته است. در آن كتاب، پنج نسخه از صحيفه سجاديه معرفى شده بود كه همه متعلق به قرن يازدهم يا دوازدهم قمرى است. ۲
1.كيمياى هستى(زندگينامه خودنوشت سيد مرتضى نجومى)، ص ۱۵۳ - ۱۵۵.
2.المخطوطات العربية في مكتبة الفاتيكان (روما - الفاتيكان)، ترجمه و تلخيص سيد صادق حسينى اشكورى، ص ۵۷ ، ۱۵۸ ، ۱۸۰ ، ۲۲۳ و ۲۵۷ .
